1967: zonnestorm veroorzaakt bijna kernoorlog

Een ‘zonnestorm’, oftewel een plotselinge uitbarsting van geladen deeltjes uit de zon, zou vandaag de dag het hele internet plat kunnen leggen. In 1967 was het internet er nog niet, maar kernwapens waren er al wel, net als allerlei systemen waarmee lanceringen in de gaten werden gehouden. De combinatie van een ontlading van de zon, falende sensoren en deze wapens had bijna een fatale afloop voor de mensheid.

Ruimteweer

De zon heeft regelmatig een periode waarin ze actiever is dan anders. Dan komen er vaak ‘zonnestormen’ voor, waarbij grote hoeveelheden geladen deeltjes en straling de ruimte in geschoten worden. Wanneer zo’n wolk van deeltjes de aarde raakt kunnen de geladen deeltjes problemen veroorzaken met de werking van elektronische apparaten zoals radio’s en sensoren. Er ontstaan door de geladen deeltjes namelijk een extra elektrische lading in antennes en kabels, waardoor de apparaten beschadigd kunnen raken of uitvallen. Tijdens de grote zonnestorm die in 1967 die de aarde trof leerde het leger van de Verenigde Staten dat dit ook grote gevolgen voor hun apparatuur kon hebben.

Gespannen situatie

De zonnestorm vond plaats toen er tijdens de Koude Oorlog. De Verenigde Staten en Sovjet-Unie waren inmiddels tot de tanden toe bewapend met atoombommen die onvoorstelbare verwoesting konden aanrichten. Vanwege de grote politieke spanningen die er bestonden waren beide grootmachten voorbereid op het uitbreken van een kernoorlog. Ze werkten volgens de doctrine van Mutually Assured Destruction (MAD), waarbij een aanval met kernwapens van een van de partijen automatisch zou lijden tot een tegenaanval van de ander. Hierdoor zouden, zoals de naam al zegt, beide partijen vernietigd worden.

De zonnestorm van 1967

In 1962 werd in de Verenigde Staten NORAD opgericht, dat als taak had om ‘ruimteweer’ zoals uitbarstingen van de zon in de gaten te houden. NORAD werkte hierbij samen met het leger van de Verenigde Staten. Toen op 24 mei 1967 een ongebruikelijk grote zonnestorm plaatsvond, volgden de observatoria van NORAD die dan ook met grote interesse. Toen de geladen deeltjes die de zon uitspuugde de aarde raakte zorgde dit ervoor dat veel soorten radiocommunicatie uitvielen, waaronder het soort dat het Amerikaanse leger gebruikte. Omdat de zon tijdens een zonnestorm veel verschillende soorten deeltjes en straling uitstoot, en die op verschillende momenten de aarde bereiken, is het van tevoren lastig om in te schatten wat wanneer uit gaat vallen. Dat gold in 1967 nog veel meer dan nu. De elektromagnetische uitbarsting van de zon zorgde er ook voor dat er in Europa en aan de Zuidelijke grens van de Verenigde Staten noorderlicht te zien was. Normaal gebeurt dit alleen rondom de polen.   

Nucleaire dreiging

Een ander en veel gevaarlijker effect was dat Amerikaanse sensoren die een aanval van de Sovjet-Unie vroeg moesten opmerken te veel energie te verwerken kregen en hierdoor uitvielen. Dit Ballistic Missile Early Warning System (BMEWS) werd bediend door de NOVAD en moest met radar afgevuurde kernkoppen vroeg signaleren, ook als die via de ruimte reisden. Toen de BMEWS-bases in Alaska, Groenland en Groot-Brittannië uitvielen, was dit een reden voor het leger om een groot alarm uit te roepen. Zo’n massale uitval van sensoren kon in de ogen van legerleiding maar één ding betekenen: de Sovjets wilden de early warning systems uitschakelen, zodat hun aanval ongehinderd plaats kon vinden. Een verkapte oorlogsverklaring dus.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Even leek het erop dat de vliegtuigen met kernkoppen de lucht in gestuurd zouden worden. Als dat zou gebeuren, zou het hek van de dam zijn. Zo’n massale actie van Amerikaanse vliegtuigen zou ongetwijfeld zichtbaar zijn op de radarsystemen van de Sovjets, die zo’n grote actie ook als een oorlogsverklaring konden interpreteren. Bovendien was het door de verstoorde radiocommunicatie bijna onmogelijk om de vliegtuigen nog terug te roepen, waardoor de kans groot was dat een aanzienlijk aantal vliegtuigen écht zou aanvallen.

Zover kwam het gelukkig niet. Voordat het bevel tot de aanval werd gegeven, kregen de medewerkers van NOVAD op door dat niet de Sovjets, maar de zon verantwoordelijk was voor het uitvallen van de apparatuur. Een grote aanwijzing hiervoor was dat alle drie de bases waar de systemen uitvielen, op het moment dat de problemen begonnen aan de dagzijde van de aarde lagen en richting de zon gericht waren. Hierdoor kregen ze een veel te grote elektrische lading en vielen ze uit. Door deze ontdekking ging het Amerikaanse leger weer terug naar de normale staat van paraatheid. Om situaties zoals die in 1967 in de toekomst te voorkomen hield het Amerikaanse leger het ruimteweer voortaan veel beter in de gaten.  

bronnen

• Knipp, D. J., et al., The May 1967 great storm and radio disruption event: Extreme space weather and extraordinary responses
• EarthSky, A 1967 solar storm nearly caused a nuclear war
• Space.com, How a 1967 Solar Storm Nearly Led to Nuclear War
• Wired, How a massive solar storm in 1967 almost sparked a nuclear war