Catastrofale massaontslagen in de 20ste eeuw

Vandaag werd bekend dat duizenden medewerkers van de Rabobank mogelijk hun baan zullen verliezen. Het massaontslag is niet per se een recent verschijnsel. In de 20ste eeuw vol crises bestond het massaontslag al, met alle catastrofale gevolgen die daarbij kwamen. IsGeschiedenis lichtte een aantal voorbeelden van massaontslag in de 20ste eeuw uit.

De jaren 30: Deventer

Massaontslag in Deventer

1929 luidde het begin in van een zware economische periode: in de Verenigde Staten begon dat jaar de beruchte economische crisistijd van de jaren dertig. Ook in Nederland was deze crisis voelbaar. In Deventer werd in 1934 de ijzergieterij van Nering Bögel gesloten: het leidde tot het eerste massaontslag in de stad. Meer bedrijven volgden en er ontstond massawerkloosheid. Van de 38 000 bewoners die in 1935 in Deventer woonden kwamen er 6200 mensen zonder werk te zitten.

Belastingplaatje voor de fiets

Een gaatje in het fietsplaatje

Er werden stempellokalen opgericht waar werkloze mannen zich elke dag op een ander moment moesten melden; anders konden zij naast de uitkering die zij kregen alsnog stiekem wat bijverdienen. Werkloos zijn: het was iets waar veel mannen zich voor schaamden. Niet alleen door het wachten in de rij voor het stempellokaal kon iedereen zien dat je werkloos was, ook kreeg je een gaatje in je fietsplaatje. Werklozen werden vrijgesteld van fietsenbelasting, en om te kunnen vaststellen wie vrijgesteld waren werden er gaatjes gemaakt in fietsplaatjes. Handig, maar zo kon wel iedereen zien dat je geen werk meer had.

‘Moskou aan de IJssel’

Hoewel veel werklozen uit Deventer in de beginjaren van de crisistijd via de werkverschaffing voor werklozen in de buurt van Deventer aan het werk gezet werden, veranderde dit later in de jaren dertig. Toen moesten veel mensen in bijvoorbeeld Staphorst of Hardenberg werken: een stuk verder weg. Hierop kwam dan ook veel protest met stakingen als gevolg. De situatie zorgde voor grote aanhang en opbloei van de socialistische politiek: Deventer werd niet voor niets ‘Moskou aan de IJssel’ genoemd.

De jaren 60 : Nijverdal

De textielcrisis van de jaren zestig

Textielnijverheid zorgde in Nijverdal tot na de jaren vijftig voor enorme werkgelegenheid. Duizenden inwoners van Nijverdal werkten bij de Koninklijke Stoomweverij en de Nederlandse Stoom Blekerij in de textielindustrie. Tussen 1960 en 1980 sloten echter de meeste textielfabrieken in Twente hun deuren, omdat zij verplaatst werd naar lagelonenlanden. Voor textielbedrijven zoals Nijverdal Ten Cate zat er in de jaren zestig niets anders op dan medewerkers gedwongen te moeten ontslaan. Om te werkloosheid te verlichten besloot de gemeente Hellendoorn zelfs een eigen industrieterrein aan te leggen om nieuwe bedrijven te trekken. De vestiging van nieuwe industrieën liep echter niet zo soepel als gehoopt.

Geen industrie-imago meer

In andere delen van Overijssel ging het in de jaren zestig ook niet goed met de textielindustrie; zo moest ook de textielfabriek Van Ankersmit in Deventer sluiten. Maar liefst tien procent van de arbeiders uit de industrie had na de ontslagen geen werk meer. Niet alleen textielfabrieken, maar ook ander fabrieken in de omgeving moesten sluiten, waaronder Burgers ENR: de eerste fietsenfabriek in Nederland. Waar Deventer voorheen een toonaangevende industriestad was, verdween dit imago in de jaren zestig. De vele massaontslagen in de jaren zestig waren voor veel mensen een schok. Voor het eerst in 25 jaar kwamen mensen weer in aanraking met langdurige werkeloosheid.

De jaren 80: Rotterdam

Het faillissement van de Rotterdamse Droogdokmaatschappij

De jaren tachtig: nog een periode van economische malaise in de 20ste eeuw. De huizenmarkt stortte in, bedrijven werden gereorganiseerd en uitbesteed aan het buitenland. De werkloosheid liep op. In Rotterdam was het zelfs zo erg, dat een halve wijk op straat kwam te staan. In april 1983 moest de Rotterdamse Droogdokmaatschappij (RDM) sluiten: het moederbedrijf RSV was failliet gegaan. In totaal raakten hierdoor 1380 mensen van de één op de andere dag werkloos. 800 van deze mensen woonden in de Rotterdamse wijk Heijplaat. Het ontslag had een enorm effect op de gemeenschap in Heijplaat.

Werknemers verlaten de werf na hun ontslag bij RDM

Blauwe zakken

Heijplaat was een plaats waar veel werknemers van de RDM woonden. Het bedrijf bezat er zelfs huizen die aan werknemers verhuurd werden. De wijk had bovendien een bloeiend verenigingsleven; veel verenigingen werden door de RDM gesubsidieerd. Het was een hechte gemeenschap; je buren waren immers ook je collega’s. In april brak echter de zogenaamde ‘dag van de blauwe zakken’ aan. De werknemers van RDM kregen een ontslagbrief én een zak om hun werkkleding mee in te leveren. Een enorme schok voor de inwoners van de wijk: er gingen zelfs verhalen rond dat mensen zelfmoord pleegden of een hartaanval kregen nadat zij het slechte nieuws gehoord hadden. Mensen in de wijk die nog wel werk hadden schaamden zich bovendien erg tegenover de mensen die ontslagen waren.

Jong boven oud

Veel oud-RDM medewerkers konden na een tijd via uitzendbureaus of andere manieren weer werk. Toch was het voor veel werklozen niet gemakkelijk. Jongere arbeidskrachten werden veel sneller aangenomen dan oudere werknemers: ook dat is geen nieuw verschijnsel.