Cyprus en de Europese Unie

Vanwege de ernstige financiële crisis in Cyprus heeft de Cypriotische president Nikos Anastasiades aangeklopt bij de Europese Unie, in een uiterste poging het noodlijdende land te behoeden voor een bankroet. Het Grieks-Cypriotische deel van het eiland in de Middellandse Zee maakt sinds 2004 deel uit van de Europese Unie. Hoe is de Republiek er eigenlijk in geslaagd dit lidmaatschap te verwerven?

Sinds de verovering van het noordelijke grondgebied van Cyprus door Turkije in 1974 is het eiland verdeeld in een Turks-Cypriotisch deel en een Grieks-Cypriotisch deel. Op aandringen van Griekenland diende het Griekse deel, de Republiek Cyprus, op 3 juli 1990 een aanvraag in voor een lidmaatschap van de Europese Unie, naar eigen zeggen namens het hele eiland. Hoewel de Turkse Republiek Noord Cyprus (TRNC) dit aanvocht, erkende de EU de Griekse claim en daarmee indirect ook de legitimiteit van de Griekse regering op Cyprus. De Grieken hoopten het langslepende conflict met Turkije op Cyprus door middel van een toetreding tot de Europese Unie in hun voordeel te kunnen beslechten.

Invloed van Griekenland

In de West-Europese landen stond Cyprus aan het begin van de jaren ’90 allesbehalve hoog op de agenda. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie waren de ogen voornamelijk gericht op de ontwikkelingen in Oost-Europa en werd gekeken op wat voor manier de voormalige communistische satellietstaten binnen de gelederen van de Europese Unie opgenomen konden worden. Griekenland wist handig gebruik te maken van de wens van de EU om richting het oosten uit te breiden. De Grieken dreigden namelijk dat ze de toetreding van Oost-Europese landen zoals Polen en Hongarije door middel van een veto zou verhinderen, als Cyprus niet eveneens toegelaten zou mogen worden.

Akkoorden van Kopenhagen en Helsinki

In juni 1993 startte een nieuwe toetredingsfase toen in Kopenhagen de criteria waaraan potentiële lidstaten moesten voldoen werden geherformuleerd en aangescherpt. De Republiek Cyprus verkreeg een voorwaardelijke toestemming voor toetreding, op voorwaarde dat er een einde kwam aan het Turks-Griekse conflict op het eiland. Sinds de onderhandelingen in Helsinki van 1999 liet de Europese Unie deze harde eis echter varen. In de loop van de jaren ’90 waren de Grieks-Cyprioten er namelijk in geslaagd de Europese beeldvorming zo te sturen dat juist de Turken werden gezien als degenen die een duurzame vrede in de weg stonden. Vervolgens legde de EU de verantwoordelijkheid voor het conflict bij Turkije. De oplossing van het Cypriotische geschil werd plotseling een voorwaarde voor een eventueel Turks lidmaatschap van de EU.

Annan-plan

Op 24 april 2004 vond in beide delen van Cyprus een referendum plaats over het ‘Annan-plan’, dat tot doel had het een verenigde federale staat tot stand te brengen. Hoewel de Turks-Cyprioten vóór stemden, bleken de Grieks-Cyprioten hier alsnog niets voor te voelen. Omdat de zuidelijke Republiek Cyprus toch voldeed aan de Kopenhagen-criteria uit 1993 stond de gehandhaafde verdeeldheid een toetreding tot de EU in 2004 niet in de weg. De Verenigde Naties en de Europese Unie uitten wel hevige kritiek op de Grieks-Cyprioten. Tegelijk met de toetreding tot de EU verslechterde de relatie tussen Grieks-Cyprus en de andere EU-staten. Bovendien werden vanuit Europa de banden met de Turks-Cyprioten enigszins aangehaald. Niettemin wordt de TRNC tot op de dag van vandaag slechts door Turkije erkend. De rest van de wereld beschouwt dit noordelijke deel als bezet gebied in handen van de Republiek Cyprus.

Huidige financiële crisis

Momenteel wordt de Republiek Cyprus geteisterd door een ernstige financiële crisis. Aangezien de TRNC de Turkse lira als valuta heeft, betreft de financiële malaise alleen het zuidelijke deel van het eiland. De Europese Unie is van plan tien miljard euro beschikbaar te stellen om te voorkomen dat de Republiek Cyprus failliet raakt. Anders dan bij voorgaande reddingsplannen voor noodlijdende lidstaten, is in een speciale clausule bepaald dat Cypriotische rekeninghouders gedwongen worden via een extra belasting mee te betalen. Wel is besloten dat 'kleine spaarders' met een vermogen van minder dan 100.000 euro worden beschermd. De stemming over het reddingsplan vindt plaats op dinsdag 19 maart 2013. Wordt er niet mee ingestemd, dan vreest president Anastasiades dat het financiële systeem onhoudbaar wordt en een vertrek uit de eurozone onafwendbaar.