De Conferentie van Évian en het joodse vluchtelingenprobleem
Tijdens de Conferentie van Évian in 1938 riep Amerikaanse president Roosevelt andere landen op om joodse vluchtelingen uit Nazi-Duitsland op te vangen. Een jaar later brak de Tweede Wereldoorlog uit. Wat gebeurde er precies tijdens deze conferentie?
Voorgeschiedenis
Vanaf de benoeming van Adolf Hitler tot rijkskanselier in 1933, werden er steeds meer anti-Joodse wetten aangenomen. In de jaren die volgden, werden joodse bedrijven en diensten steeds meer geboycot en werden joden uitgesloten van hoge functies in de regering. Steeds meer joden vluchtten naar andere landen: in 1938 zijn dit er al een half miljoen. In maart 1938 lijfde Hitler Oostenrijk in bij Duitsland, waardoor nog 200.000 joden in één klap hun Oostenrijkse staatsburgerschap verloren en vervolging door de nazi’s riskeerden. Velen besloten het Derde Rijk te verlaten en een asielverzoek in te dienen bij andere landen. Deze plotselinge en massale toename van het aantal asielzoekers door de Anschluss leidde ertoe dat de Verenigde Staten onder president Franklin D. Roosevelt opriepen tot een internationale conferentie waarin dit vluchtelingenvraagstuk bediscussieerd zou worden.
De conferentie
Op initiatief van de Verenigde Staten werd van 6 tot 15 juli 1938 een conferentie georganiseerd in het Franse Évian-les-Bains. Op de conferentie waren 32 landen aanwezig, voornamelijk uit West-Europa en Noord- en Zuid-Amerika. Vanaf het begin werd benadrukt dat landen hun vluchtelingenquota’s, het wettelijk toegestane aantal vluchtelingen, niet hoefden te verhogen, maar dat de landen samen zouden overleggen over oplossingen voor het vluchtelingenprobleem.
Een nobel initiatief?
Roosevelt kwam elf dagen na de Anschluss al met het voorstel voor de conferentie. Hij opperde ook dat de visumaanvragen vanuit Duitsland en Oostenrijk minder streng beoordeeld moesten worden, waarna het aantal immigranten uit het Derde Rijk onmiddellijk toenam. Echter, het quotum van Duitse immigranten was daarmee verre van bereikt: wettelijk zouden er nog veel meer Duitsers toegelaten kunnen worden. Er wordt dan ook vermoed dat de Verenigde Staten met het initiatief voor de conferentie kwamen in de hoop dat vooral andere landen meer vluchtelingen toe zouden laten. Daarbij hadden de Verenigde Staten in 1924 scherpe beperkingen aangebracht in hun immigratiebeleid, waarbij landen met raciaal of etnisch “ongewenste” bevolkingsgroepen zelfs gediscrimineerd werden. De oproep tot de conferentie zou een humanitaire afleiding hiervan bieden. Historici zijn het hier echter niet over eens, sommigen geven Roosevelt het voordeel van de twijfel en stellen dat hij echt te doen had met de joden en met dit initiatief zijn ongenoegen wilde tonen over het nazibeleid.
Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!
Het verloop van de conferentie
Al vroeg in de vergaderingen bleek dat geen enkel land stond te springen om de joodse vluchtelingen uit Duitsland en Oostenrijk op te nemen. Groot-Brittannië beweerde graag mee te werken in de conferentie, maar was bang dat Palestina, dat op dat moment een mandaatgebied was van de Britten, als toevluchtsoord voor de joden zou worden opgeworpen. De Britten vreesden dat dat tot spanningen zou leiden met de Arabische inwoners van het gebied. Dat was niet helemaal zonder reden: in 1936 ontstond er in Palestina al een opstand van Palestijnse Arabieren tegen het mandaatbestuur van de Britten én de toegenomen joodse immigratie naar Palestina. De Britten wilden de Arabieren daarom juist tevreden houden. De overheden van veel landen uitten antisemitische bedenkingen bij de oproep om meer joodse vluchtelingen op te nemen. De Australische afgevaardigde beweerde zelfs dat Australië geen “raciale problemen” had en er ook geen wilde “importeren”. Ook de afgevaardigde van Zwitserland wilde niet dat zijn land “overspoeld” zou raken met joden. De Canadese overheid gaf toe dat als ze al meer joodse vluchtelingen zou accepteren, ze de voorkeur gaf aan Duitse joden boven Oost-Europese joden. Ook Nederland had andere prioriteiten dan het toelaten van joodse vluchtelingen: volgens de Nederlandse afgevaardigden was het aandeel immigranten gezien de bevolkingsdichtheid van Nederland al te groot. De hoge werkloosheid hielp hier ook niet bij. Chaim Weizmann zou later stellen: ‘De wereld leek in tweeën verdeeld: plaatsen waar Joden niet konden blijven en plaatsen waar ze niet heen mochten.’ In de resolutie die aangenomen werd op 14 juli werden daarom geen concrete formele afspraken gemaakt over hoe de emigratie van vluchtelingen gefaciliteerd zou worden, maar werd alleen vastgelegd dat dit een urgente kwestie was waar vanaf dat moment door internationale samenwerking aan gewerkt zou worden. Het enige land dat daadwerkelijk meer joden zou toelaten, was de Dominicaanse Republiek, maar alleen in ruil voor financiële compensatie.
Een historische blunder?
Achteraf gezien wordt de conferentie gezien als een mislukking. Het internationale comité dat werd opgericht om samen te werken om het vluchtelingenprobleem op te lossen kreeg weinig invloed en financiële middelen. Iets meer dan een jaar na de conferentie brak de Tweede Wereldoorlog uit, wat uiteindelijk zou leiden tot de moord op ongeveer zes miljoen joden. Of de conferentie al deze joden had kunnen redden, is onwaarschijnlijk: een deel van de landen die aanwezig waren op de conferentie werd tijdens de oorlog door Duitsland bezet, waardoor joden die op dat moment in één van die landen woonden alsnog in gevaar zouden komen. Niemand had kunnen voorspellen dat de Jodenvervolging op zo’n humanitair drama zou uitlopen, maar het resultaat van de conferentie kan met oog op de genocide des te meer betreurd worden. De conferentie liet vooral zien dat landen hun eigen interne problemen als prioriteit zagen en dat Hitlers Duitsland niet het enige land was waar antisemitische sentimenten een toongevende rol speelden. Pas na de oorlog zorgden de Verenigde Naties voor de opstelling van een verdrag over de rechten van vluchtelingen en asielzoekers, met daarin een duidelijke definitie van de vluchteling en de verantwoordelijkheid van de landen die de asielzoeker ontvangen.
bronnen:
- Militaire Spectator: 80 jaar na ‘Evian’
- NOS: Kaag stapt op als minister na afkeuring kamer, gaat door met formatie
- Shaw, Annette, The Evian Conference - Hitler's Green Light for Genocide
- Test of Civilisation: Evian – 1938
- The International Conference on Refugees in Évian 1938: The Netherlands
- United States Holocaust Memorial Museum: Emigration and the Evian Conference
- Volkskrant: Evacuatie uit Kabul: De ambassade smeekte al maanden, Den Haag bleef stil
