‘De Friese Zee’: Friese handelaren in de vroege middeleeuwen

Wist je dat de Noordzee vroeger de ‘Friese zee’ werd genoemd? Dat kwam omdat de Friezen daar zoveel handelden. Vooral in de vroege middeleeuwen waren de Friese handelaren een begrip in veel havensteden aan de Noordzee.

Waterwereld

Voor de vroege middeleeuwen verwijst de naam Friezen niet alleen naar de inwoners van de huidige provincie Friesland, maar naar alle inwoners van de dunbevolkte kustgebieden in wat nu Nederland, België en noordwest Duitsland is. Daar leefden ‘Friezen’ op hoger gelegen stukken grond of op kunstmatige terpen in een landschap dat voortdurend veranderde onder invloed van de zee en de rivieren. Het gebruik van schepen was dan ook een tweede natuur voor de inwoners van deze gebieden.

Dat kwam goed uit, want op de arme grond waarop ze woonden kon weinig verbouwd worden. In plaats daarvan was er veel visserij en veehouderij. Om aan producten te komen die ze niet zelf konden verbouwen of maken moesten de Friezen dus op stap. Veel boeren en veehouders pakten eens in de zoveel tijd de boot om hun goederen ergens anders te verhandelen en andere goederen in te kopen.

Strategische positie

Een groot voordeel voor deze handel was de geografische positie van de Friezen. Handel ging het makkelijkste via het water, en de Friezen konden relatief makkelijk de grote rivieren, de Noordzee en het Kanaal op varen. Door deze strategische positie vormden de Friese handelaren de verbinding tussen de Scandinavische landen, die goederen als bont en barnsteen leverden, en de Frankische wereld die bijvoorbeeld wijn en aardewerk verhandelden.

Toen de langeafstandshandel weer opleefde in de vroege middeleeuwen, waren de spullen die verhandeld werden waren vooral luxegoederen voor edelen. Door elkaar kostbare goederen te schenken werden politieke banden en bondgenootschappen benadrukt en versterkt. Maar met de overstap naar een drieslagstelsel in de landbouw, waardoor er veel meer landbouwoverschotten ontstonden, verschoof de nadruk in de handel – en dus ook die van de Friezen - naar vooral agrarische bulkgoederen.

Via de langeafstandsroutes van Arabische en Joodse handelaren was West-Europa ook verbonden met nog verdere streken. In ruil daarvoor leverde Europa onder andere slaven uit Oost-Europa en de Britse eilanden. Exotische zaken als specerijen, zijde en goud kwamen zo in de handelsnetwerken van de Friezen terecht die ze verder Europa in vervoerden.

Dorestad

In de periode van de 7e tot en met de 9e eeuw leverde de handel zoveel op dat sommige van de incidentele Friese handelaren zich uitsluitend op de handel gingen richten. Zo ontstond er een Friese handelsdiaspora langs de grote rivieren en de Engelse kust, zoals bijvoorbeeld in York. De kleine zilveren muntjes die gebruikt werden voor de handel vinden we terug aan beide kanten van het kanaal.

De Friezen stonden eeuwenlang synoniem aan handel. Op veel plekken betekende ‘Friese handelaar’ hetzelfde als ‘langeafstandshandelaar’. Op dit soort handel hadden ze dan ook bijna een monopolie in hun gebied. Ze bevoeren het water dat wij nu de Noordzee noemen zelfs zo veel dat het in de vroege middeleeuwen bekend stond als de ‘Friese Zee’.

In het Friese gebied ontwikkelde zich op de plaats waar nu Wijk bij Duurstede ligt het grote handelsknooppunt Dorestad, waar handelaren van heinde en verre naartoe kwamen. De stad bestond vooral uit eindeloze steigers waar boten vol handelswaar aan konden leggen. De rijkdom van de Friezen bleef niet onopgemerkt. Dorestad werd geplunderd door de Vikingen, wat een van de oorzaken was waardoor de stad in het midden van de 9e eeuw in verval raakte.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

De Franken

Via de grote rivieren zoals de Rijn konden de Friese handelaren direct het Frankische hartland invaren. De Franken hadden ook een interesse in het strategisch gelegen Friese gebied. Tijdens de 7e en 8e eeuwen vochten de Frankische koningen meerdere oorlogen uit met Friese heersers om controle te krijgen over de rivieren en de kust. Hierin waren ze uiteindelijk succesvol. Hoewel de oorlogen de omgeving van Dorestad lang onveilig hadden gemaakt, bleek de verbeterde aansluiting tot de markt van het Frankische rijk de Friezen geen windeieren te leggen.

De Franken zouden echter ook deels verantwoordelijk zijn voor het verdwijnen van diezelfde handel en van markten zoals Dorestad. Toen de Frankische vorsten hun macht begonnen te verliezen vielen de orde en rust van het rijk weg. Plaatselijke edelen gedroegen zich steeds onafhankelijker van de koning en onder deze omstandigheden werd de regionale handel belangrijker. De langeafstandshandel nam steeds meer af, en de Friezen verloren hun centrale positie in de middeleeuwse handel. Ook hun centra, zoals Dorestad, verdwenen zowat geheel van de aardbodem.

Bronnen

• Luit van der Tuuk, Handelaren en ambachtslieden

• Micheal Pye, Aan de rand van de wereld: hoe de Noordzee ons vormde

• Geschiedenis Magazine april 2022

• Historiën, Unieke geschiedenis vroegmiddeleeuwse Friezen