De geschiedenis van de davidster

Woensdagochtend 27 augustus 2014 heeft kledingketen Zara een blauw-wit gestreept kindershirt met een gele ster op de linkerborst uit de verkoop gehaald. Dit gebeurde nadat er ophef op social media was ontstaan: de ‘davidster’ op het shirt deed denken aan de concentratiekampkleding met de verplichte ster die Joden moesten dragen tijden de Tweede Wereldoorlog. Hoe is deze ster tot het symbool van het Joodse volk geworden?

Magisch symbool

Het hexagram (zoals de zespuntige sterveelhoek ook wel wordt genoemd) kent een lange, mystieke geschiedenis, die teruggaat tot de oudheid. Onder Egyptenaren, Chinezen en Hindoes was het al vroeg een veelgebruikt, spiritueel teken. De eerste keer dat er volgens overlevering over het hexagram werd geschreven, was in 922 v. Chr., toen de Joodse koning Salomo zich middels dit magische symbool wendde tot hekserij en een altaar bouwde voor een god van de Kanaänieten en oude Egyptenaren, de god Astharoth. Een andere legende verhaalt over het zespuntige symbool op de zegelring van koning Salomo, waarmee hij door een speciaal gebaar te maken, de duivel kon verdrijven.

Andere overleveringen laten de god van Astharoth buiten beschouwing, maar erkennen dat het symbool uit de tijd van koning David en koning Salomo stamt en beweren dat de zeshoekige ster in die tijd de tempel in Jeruzalem sierde en een meer decoratieve functie had. Een Joodse tempel uit de 3e of 4e eeuw laat deze decoratieve functie zien, het stervormige symbool komt in het gewelf van het gebouw terug.

Davidster

Dit symbool had naarmate de tijd vorderde niet een louter decoratieve functie meer, laat het gebruik van de term ‘davidster’ in het Amida-gebed uit het traditionele Joodse gebedenboek de Siddoer zien. In het gebedenboek, dat rond het jaar 1000 zijn vaste vorm kreeg, werd gesproken over de davidster als een symbool van goddelijke bescherming van de Bijbelse koning David en zijn volk.

Verschillende oorsprongen

Er bestaan verschillende verhalen en legendes over wat het precieze symbolisme en de oorsprong achter de twee gelijkvormige driehoeken is. Zo zou de driehoek met de punt naar beneden het vrouwelijke symboliseren en de driehoek met de punt naar boven het mannelijke. Een meer religieuze interpretatie van het hexagram ziet in de driehoek met de punt naar beneden het hemelse element dat naar de aarde streeft en in de driehoek met de punt naar boven het aardse element dat naar de hemel streeft.

Kabbala en Izaak Loeria

Binnen een bepaalde mystieke richting van het Jodendom, de Kabbala, wordt de zespuntige ster gezien als een soort talisman, het beschermt tegen boze geesten. Onder invloed van de 15e eeuwse Kabbalist Izaak Loeria, kwam de ster symbool te staan voor het Jodendom. Tot dan toe was het belangrijkste symbool waar het Joodse volk zich mee identificeerde de menora, de zevenarmige kandelaar. De mysticus Loeria had in zijn tijd een grote autoriteit en in de eeuwen na zijn dood nam de davidster langzaamaan de plaats in van de menora.

Symbool van het zionisme

Aan het einde van de negentiende eeuw werd tijdens het Internationale Zionistische Congres in Bazel in 1897 gekozen voor de blauwe davidster op een witte achtergrond als insigne van de beweging. De witte achtergrond moest een traditioneel gebedskleed, de Talliet voorstellen en de blauwe ster symboliseerde het Joodse volk, het volk van koning David.

De davidster in de Tweede Wereldoorlog

Ruim veertig jaar later werd een afleiding van dit symbool van de zionistische beweging, de ster waar het grootste gedeelte van het Joodse volk zich mee identificeerde, gebruikt om een volk apart te zetten en waar mogelijk uit te roeien. Nazi-Duitsland dwong de Joden in overwonnen landen om de – inmiddels gehate – gele ster te dragen en hiermee een zeker doodsvonnis te tekenen. Vanaf 13 maart 1942 werden ook alle Joden in Nederland verplicht om een davidster te dragen.

Een blijvend, maar gevoelig symbool

Toch werd het symbool van de davidster door het Joodse volk na de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog niet afgeschreven, maar kwam terug op de nationale vlag die op 28 oktober 1948 officieel in gebruik werd genomen. Tot op de dag van vandaag staat de davidster symbool voor het Joodse volk.

Het (onbewuste) gebruik van het symbool in kleding, helemaal als het een gele variant betreft zoals bij het kindershirt van de Zara, wordt desalniettemin - maar begrijpelijk – heftig veroordeeld.