Geschiedenis van Van Dale woordenboek

De geschiedenis van het woordenboek: van vocabularia tot de digitale Van Dale

Woorden en de betekenissen ervan zijn producten van de tijd en hoe kun je dit nu beter zien dan aan de hand van een woordenboek? Het is dus taalkundig en historisch gezien misschien maar goed dat het woordenboek geen recent fenomeen is. Al zo’n 4000 jaar geleden bestonden er al woordenlijstjes.


Woordenboeken uit de oudheid


Het oudste identificeerbare woordenboek stamt waarschijnlijk uit 2300 voor Christus. De Sumerische koning Sargon van Akkad voegde toen verschillende Sumerische stadsstaten samen en stichtte zo het Akkadische Rijk van Mesopotamië. Het woordenboek dat uit die tijd gevonden is, is dan ook een tweetalig kleitablet met daarop Sumerische en Akkadische woorden. Ook de Chinezen maakten in de periode vóór Christus al woordenboeken. In 300 voor Christus ontwikkelden de Chinezen het eerste woordenboek waarbij woorden van dezelfde taal geordend waren op synoniemen.


Middeleeuwse glossaria en vocabularia


Tijdens de middeleeuwen bestonden er in Europa woordenboeken met daarin verschillende talen en overzichten van speciale termen. Ook in Nederland waren er in de middeleeuwen al woordenboeken. Deze woordenboeken of woordenoverzichten, genaamd glossaria of vocabularia, waren verzamelingen van Latijnse woorden met daarbij verklaringen in het Nederlands. Om het Latijn - een belangrijke taal in die tijd - te leren, schreven mensen de woordenlijsten over. Ook werden de lijsten aangepast aan verschillende dialecten.


Meertalige woordenboeken


Aan het einde van de middeleeuwen werd de boekdrukkunst uitgevonden: een ware revolutie. Voor de uitgave van woordenboeken betekende dit veel: woordenboeken kwamen er niet alleen uniformer uit te zien, er konden ook véél meer woordenboeken per keer gedrukt worden. In 1477 werd het eerste Nederlandse woordenboek uitgebracht waarin de Nederlandse en niet de Latijnse taal centraal stond. In de Gouden Eeuw, toen Nederland een belangrijk handelsland werd, kwamen er bovendien meertalige woordenboeken op de markt.


Het Woordenboek der Nederlandsche Taal: het grootste woordenboek ter wereld


In de negentiende eeuw begon men zich steeds meer te interesseren voor de historische ontwikkeling van taal. De woordenboeken die toen uitkwamen hadden vooral de volkstaal en de geschiedenis van die volkstaal als onderwerp. Tijdens het Taal- en Letterkundige Congres in 1849 ontstond het idee één standaardwoordenboek te schrijven. De redactie bestond uit een aantal hoogleraren uit België en Nederland: een samenwerking tussen noord en zuid dus. Tussen 1864 tot 1998 werkte men aan het 'Woordenboek der Nederlandsche Taal'. In die tijd zijn er maar liefst 350 000 à 400 000 woorden opgeschreven. Het boek beslaat bovendien bijna vijf eeuwen Nederlandse taalgeschiedenis en is volgens de uitgevers het grootste woordenboek ter wereld.  









Titel: Duytsche Adagia ofte Spreecwoorden- Antwerp, Heynrick Alssens, 1550
Auteur: Symon Andriessoon
ISBN: 9065507205
Uitgever: Verloren
Prijs: €25,-

   



Digitale woordenboeken


Vandaag de dag is het woordenboek niet meer uit de boekenkasten weg te denken. Er zijn bovendien veel verschillende soorten woordenboeken ontwikkeld. Zo kwam in 2013 het ‘woordenboek van het Algemeen Onbeschaafd Nederlands’ uit waarin spreektaalwoorden beschreven worden. Ook worden veel woordenboeken, zoals de Dikke Van Dale, gedigitaliseerd. Het is dan ook de vraag of de volgende editie van de Dikke Van Dale op papier verschijnt, of alleen nog maar digitaal.   Lees hier meer over het ontstaan van de ‘Dikke Van Dale’

Onderwerpen: 

GM 2 cover - nu in de winkel

Het tweede nummer van 2024 is verschenen. Koop dit nummer bij een kiosk of boekhandel bij jou in de buurt

Ga mee op ontdekkingstocht naar archeologische vindplaatsen in binnen- en buitenland!

cover GM3

Het extra dikke nummer van Geschiedenis Magazine verschijnt omstreeks 18 april. Neem vóór donderdag 4 april 23:59 u. een abonnement om dit nummer zonder verzendkosten te ontvangen. 

Covers OA

Iedere maand meeslepende en prachtig geïllusteerde verhalen over de geschiedenis van Amsterdam.

Piet Hein

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 4 april 23:59 u. een abonnement.

Meld je nu aan voor onze nieuwsbrief.