De oudedagsvoorziening: een oud fenomeen?

De kranten staan er de laatste tijd bol van: de pensioenen. Zo werd op dinsdag 1 september naar buiten gebracht dat De Nederlandsche Bank het niet nodig vindt om de pensioenen te verlagen. Goed nieuws na de vele spanningen en onzekerheden. De oudedagsvoorzieningen zijn niet altijd onderdeel geweest van fondsen en de overheid. Waar komen de pensioenen vandaan?

Van oudsher waren kinderen de voorziening voor de oude dag. Zij konden hun ouders onderhouden als deze niet meer in staat waren om te werken en voor zichzelf te zorgen. Vaak leefden families ook samen in een huis. Toch bestaat een officiële ‘regeling’ ook al langere tijd. Zo kregen de Romeinen na hun tijd in het leger een stuk grond om in het levensonderhoud te voorzien. De positie speelde regelmatig een rol in de locatie en grootte. Ook bestonden er een soort ‘lijfrentes’, waarbij successen op het slagveld de hoogte konden bepalen.

‘Gildeverzekering’

De verstedelijking zorgde er echter voor dat de uitgebreide families uit elkaar dreigden te vallen en de ouderen achterbleven zonder verzorging. In de Middeleeuwen waren er leden van gildes die premies betaalden om zo te voorzien in levensonderhoud voor het geval zij ziek of arbeidsongeschikt zouden worden. Op deze wijze hadden ze een optie achter de hand en verhongerden hun families niet. In speciale gevallen konden deze premies ook dienst doen als ‘nabestaandenpensioen’. Deze regeling heeft het meeste weg van een voorloper van ons huidige systeem.

De eeuw van beginnende verandering

Ondanks dat velen het er over eens waren dat er een regeling getroffen moest worden voor de ouderen binnen de samenleving, bleek de uitvoering lastiger dan gedacht. De Industriële Revolutie zorgde voor een wending. Door de veranderende werkomgevingen was er meer vraag naar veiligheid en zekerheid voor de werknemers. De werkomgeving veranderde immers drastisch tijdens de industrialisatie. In 1845 zag het eerste pensioenfonds van Nederland het daglicht: het fonds van de Hollandse IJzeren Spoorwegmaatschappij.

‘Zedelijke plicht’

De komst van de eerste fondsen betekende echter niet dat de werknemers er nu warmpjes bij zaten zodra zij stopten met werken. Het was beperkt tot een minimum dat nodig was om te voorzien in het levensonderhoud. Nog vaker werden er alleen weduwe- en wezenuitkeringen uitgekeerd. Het stond bekend als de ‘zedelijke plicht’. In 1880 regelde Jacques van Marken pensioenen voor zijn werknemers onder deze noemer. Immers, zo stelde hij, er werd ook gespaard voor het vervangen van machines als die het einde van hun ‘werkzame leven’ bereikten.

---

Titel:	In Liefde en Rechtvaardigheid- Het dagboek van Marga Klompé 1948-1949
Redactie:	Erik Borgman , Iris Plessius en Mirjam van Reisen
ISBN:	9789087043322
Uitgever:	Verloren
Prijs:	€15,-

 

 

---

Diverse wetten
In de 20e eeuw begon de overheid met voorzichtige afspraken. Zo kwam in 1913 de Invaliditeits- en Ouderdomswet tot stand. De minister van Handel, Nijverheid en Landbouw voerde de wet in als verplichte verzekering, waarbij zowel werkgever als werknemer de premie betaalde. De meest ingrijpende wet is de Noodwet van Willem Drees voor de ouderenzorg. De verschrikkingen van de oorlog zorgden voor armoede overal, maar de ouderen waren niet in staat dit te veranderen door te gaan werken. De nieuwe wet hield in dat iedere Nederlander die onder een bepaald inkomen zat, recht had op een uitkering. Een uitkering waarvoor geen premie betaald hoefde te worden en die het Rijk betaalde.

De drie pijlers

De Algemene Ouderdom Wet verving 10 jaar later de Noodwet van Drees. Nu kreeg elke Nederlandse burger na hun 65e een pensioensuitkering. Het werd direct ingehouden van het loon. Echter, omdat het basispensioen slechts dat was, een basis, ontstond langzaam het verlangen om te sparen voor wat extra’s naast de AOW. Zo ontstonden de ‘echte’ pensioenfondsen. In het begin zetten werkgevers het op voor hun eigen bedrijf, maar als snel kwamen er collectieve pensioenfondsen voor een heel vakgebied. De drie pijlers bestaan vandaag de dag nog steeds, namelijk de AOW via de overheid, het pensioenfonds via de werkgever en datgene wat de werknemer persoonlijk regelt, zoals particuliere oudedagsvoorzieningen.