Genocide Getekend

De redactie woonde het symposium ‘Genocide Getekend’ bij en deed daar inspiratie op voor een reeks artikelen over dit opmerkelijke onderwerp. Het stripverhaal Maus  (dat over de Holocaust gaat) ken je wellicht wel, maar zo bestaan er bijvoorbeeld ook strips over de Rwandese genocide.

Het NIOD (het Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies) organiseerde dit symposium voor leraren die werkzaam zijn in het middelbaar onderwijs, maar werd vooral druk bezocht door geïnteresseerden. Want de geschiedenis van een genocide verwerkt via een beeldverhaal is toch een vrij opmerkelijk concept. Bij strips denk je waarschijnlijk onmiddellijk aan mooie lichtgewicht verhalen met een happy end, waarbij genocide geenszins ter sprake komt. Na een bezoek aan dit symposium is gebleken dat het verbeelden van zo’n beladen onderwerp juist verlichtend kan werken.

Stripverhalen over genocide… Is dat wel gepast?

Het ‘tekenen’ van een genocide brengt veel overwegingen met zich mee. Is het gebruik van strips wel gepast bij dit onderwerp? Kan een genocide wel goed gepresenteerd worden in beeld? Is het gebruik van humor wel ethisch verantwoord? Wat laat je wel en wat laat je niet zien in een stripverhaal over gruwelijke massamoorden? Weet de lezer wel genoeg over de achtergrond van de genocide? Dit zijn allemaal aspecten die de tekenaar mee moet nemen in het maakproces.

Het gebruik van dieren – Maus getekend door Art Spiegelman

Tijdens het symposium blijkt dat veel tekenaars gebruik maken van dieren als metafoor of als ‘stille getuigen’. Zo wordt er in het Holocaustverhaal Maus bevolkingsgroepen opgedeeld in diersoorten. Geheel overeenkomend met de nationaalsocialistische rassenleer worden Polen, Joden, Duitsers en Amerikanen gezien als totaal verschillende soorten. Polen worden weergegeven als varkens, Joden als muizen, Duitsers als katten en Amerikanen als honden. De keuze om hen als dieren weer te geven zorgt voor een zekere distantie. De Holocaust lijkt op die manier iets minder gruwelijk dan wanneer er mensen getekend zouden zijn. De identificatie met een dier is minder groot, waardoor de schrijver en tekenaar de heftige details minder snel achterwege hoeft te laten. Daarnaast schept een tekening meer afstand dan wanneer er ander beeldmateriaal zoals films of foto’s worden gebruikt.

Dieren als ‘stille getuigen’ – Rwandese genocide

Naast het bekende Maus worden er ook in andere verhalen dieren gebruikt. Zo verandert de hoofdpersoon in het boek Deogratias van Jean-Philippe Stassen van een mens naar een hond. De hond symboliseert de beestachtige praktijken tijdens de Rwandese genocide en de ontmenselijking na het mee maken van een dergelijke traumatiserende gebeurtenis. In het verhaal Smile Through the Tears (geschreven door Rupert Bazambanza) worden dieren juist ingezet als stille getuigen. Het dierenrijk kijkt van een afstand naar de manier waarop mensen met elkaar omgaan. Het stimuleert de lezer om ook van een zelfde afstand de situatie te bekijken, waardoor de ridicule beestachtige gedachtegang en daden van een genocide duidelijker worden.