Geschiedenis van de Merovingen

De laatste jaren worden er in Nederland veel archeologische vondsten uit het tijdperk van de Merovingen gedaan. De gevonden Merovingische grafvelden, wapenrustingen, fundamenten van huizen, potten, sieraden, en heel veel scherven worden door archeologen aangeduid als ‘topvondsten’. Maar wie waren de Merovingen eigenlijk? 

Uitbreiding van het Frankische Rijk

Na de ineenstorting van het westelijke deel van het Romeinse Rijk ontstond er een machtsvacuüm in Europa dat al snel werd opgevuld door tal van kleine koninkrijken. De Merovingische dynastie heerste tussen 481 en 752 over het Frankische Rijk. Ze dankt haar naam aan de legendarische Merovech. Hij was aan het begin van de 5e eeuw leider van de Salische Franken, die oorspronkelijk uit de regio tussen de Rijn en de IJssel in het huidige Nederland kwamen. Clovis, zijn kleinzoon die in 481 aan de macht kwam, verlegde de grenzen van het rijk tot het zuiden van Gallië na een reeks overwinningen op de Bourgonden, de Alemannen en de Visigothen. Hij verplaatste het zwaartepunt van de macht naar het zuiden, door Parijs de hoofdstad van zijn grote rijk te maken. Toen Clovis, die ook bekend staat als Chlodowech, in 511 overleed, hadden de Merovingen op Bourgondië na vrijwel heel Gallië in handen.

De bekering en doop van Clovis

Aan het einde van de 5e eeuw, het precieze jaar is onbekend, bekeerde Clovis zich tot het katholieke christendom. Hij werd gedoopt door de heilige Remigius, waarna zijn twee zusters, Audofleda en Antechilde en naar schatting 3000 van zijn krijgers hem volgden. Met het katholicisme onderscheidde Clovis zich van andere Germaanse staatshoofden, die heidens of Arisch-christelijk waren, waardoor hij op politieke steun van de katholieke adel kon rekenen. Zijn bekering, die samenviel met de enorme uitbreiding van zijn rijk, bracht een opleving en verdere verspreiding van het katholicisme in Europa te weeg. 

Hoofse cultuur in een verdeeld land

Het Frankische Rijk was een telkens veranderend amalgaam van kleine gebiedsdelen. De koning, de machtige aanvoerder van die lappendeken, moest zijn gezag ontlenen aan zijn persoonlijk charisma en militaire successen. De Merovingen werden ‘langharige koningen’ genoemd omdat zij hun haar lieten groeien. Daarmee zetten ze zich af zetten tegen hun voorgangers, de Romeinen, die hun haar kort knipten. Binnen het Merovingische Rijk was de koning in zijn besluitvorming gebonden aan de inspraak van vrije stamleden en aan traditionele lokale jurisdictie van elk afzonderlijk gebiedsdeel. Daardoor genoten de lokale stammen en volkeren binnen het grote rijk relatieve autonomie.

Merovingen in Nederland

De Merovingische dynastie, oorspronkelijk afkomstig uit het tegenwoordige Nederland, heeft ook nadat het politieke zwaartepunt naar het zuiden verschoof in Nederland sporen achtergelaten. Dagobert I (625 – 639) probeerde zijn grondgebied verder uit te breiden naar het noorden, door de Friezen onder zijn gezag te brengen. Hij was geïnteresseerd in de handelsstad Dorestad, dat in de buurt van het huidige Wijk bij Duurstede lag. Een ander motief om de Friezen te willen inlijven was religieus: de doop van de katholieke Clovis ontketende een tweede kerstening in Europa waar ook de Friezen doelwit in waren. De Merovingische strijd om het gebied viel samen met de komst van Bonifatius. De inname van Dorestad, het nabijgelegen Utrecht en het gebied van de Friezen ging evenals de kerstening niet zonder slag of stoot, voordat het in de 8e eeuw definitief bij het Frankische Rijk werd gevoegd.

Uiteenvallen van het Merovingische Rijk

De Merovingische koningen regelden hun opvolging door het land na hun dood gelijkelijk te verdelen onder hun zonen. Het rijk van Clovis werd in 511 verdeeld onder zijn vier zonen. Daardoor ontstonden er twisten en oorlogen in het rijk. De erfgenamen vormden bondgenootschappen en probeerden land af te pakken van andere familieleden. Geleidelijk brokkelde daardoor de macht van de Merovingische dynastie af. In de 8e eeuw vertolkten de koningen voornamelijk een ceremoniële functie, terwijl de politieke macht bij de Karolingische dynastie lag. De Karolingers hadden de rust in het rijk hersteld, maar lieten de Merovingen symbolisch aanblijven. Aan de dynastie van de Merovingen kwam in 752 officieel een einde toen paus Zacharias de laatste Merovingische vorst Childerik III afzette. Twee jaar later kroonde hij Pepijn de Korte tot koning. De Karolingische dynastie, waartoe ook Karel de Grote behoorde, zou tot in de 10e eeuw over het Frankische Rijk heersen.

 Bronnen:

• J. C. H. Blom en E. Lamberts (red.), Geschiedenis van de Nederlanden (Baarn 2006), 4 – 10.
• B. H. Rosenwein, A Short History of the Middle Ages (New York 2006) 84 – 87.

Afbeeldingen:

• ‘The Baptism of Clovis’, onbekende Franse schilder, omstreeks 1500. [Public Domain via Wikimedia Commons]
• ‘Kaart van het Frankische Rijk’ by Druifkes [Creative Commons via Wikimedia Commons]