Geschiedenis van het gebouw van de Eerste Kamer

Een parlementair pronkstuk - 

Halverwege de zeventiende eeuw lag het Binnenhof er tamelijk armoedig en vervallen bij. De gebouwen toonden allerminst de welvaart die de Gouden Eeuw met zich mee had gebracht. Dat veranderde in 1651, toen de Staten van Holland en West-Friesland de opdracht gaven tot de bouw van een nieuw en vooral ‘aensienlijcker [vergader]plaetse als wel is de jegenwoordige’.

Dat de Staten van Holland uitgerekend nu deze opdracht gaven was niet toevallig. In 1650 was stadhouder Willem II overleden en aangezien vervolgens was besloten het stadhouderschap voorlopig vacant te laten, achtten de vertegenwoordigers de tijd rijp om uit de schaduw van de Oranjes te treden.

Bouw Eerste Kamer

Verantwoordelijke voor de nieuwbouw was architect Pieter Post (1608-1669), bekend van het paleis Huis ten Bosch. In korte tijd liet hij een geheel nieuw pand optrekken. Aan de buitenkant oogde het gebouw vrij somber,  maar van binnen werd de macht en rijkdom van Holland overvloedig gealerteerd. Zo liet hij de nieuwe zaal voor de Gecommitteerde Raden versieren met fraaie plafondschilderingen, vergulde zuilen en een opvallende met goud beschilderde schouw.

Zaal voor vergaderingen van de Staten Generaal

Nog fraaier en grootser was de ruimte op de Bovenverdieping. Deze zaal, bedoeld voor de vergaderingen van de Staten, strekte zich uit over de gehele breedte van het pand met een prachtig uitzicht op de Hofvijver. In het midden van beide korte zijden van de zaal plaatste Post twee hoge, rijk gedecoreerde schoorsteenmantels met daarop allegorische schilderstukken, die de Oorlog en de Vrede verbeeldden.

Artikel afkomstig uit het boek

Interieur gebouw van de Eerste Kamer

Het plafond vormde ook een decoratief hoogtepunt. Acht weelderige trompe-l’oeil schilderingen wekten de illusie dat er openingen in het gewelf zaten met doorkijkjes naar de open lucht. Door deze openingen keken vertegenwoordigers van verschillende nationaliteiten nieuwsgierig naar binnen, alsof zij met grote belangstelling en enige jaloezie de beraadslagingen van de Staten van Holland volgden.

Franse inval in Nederland

Al met al was het nieuwe gebouw het pronkstuk van het Binnenhof en markeerde het de nieuwe machtspositie van de Staten. De Franse inval in 1795 maakte echter een einde aan de dominantie van de Hollandse Statenvergadering. De Staten verlieten noodgedwongen het gebouw, tot hun terugkeer in 1813. Vanaf 1849 deelden de Staten hun vergaderzaal met de Eerste Kamer. Ondanks dat dit allerlei praktische moeilijkheden met zich meebracht, waren de Provinciale Staten niet bereid hun oude zalen zomaar op te geven. Pas ver in de twintigste eeuw verhuisden zij naar een nieuw provinciehuis elders in Den Haag.

Blijvende verbondenheid tussen de vorst en de Eerste Kamer 

In de tussentijd veranderde veel aan het interieur van het gebouw. Met de komst van de Eerste Kamer kreeg de vergaderzaal, naast een andere indeling, ook een levensgroot portret van koning Willem II aan de wand. Dit schilderij van J.A. Kruseman, een geschenk  van de koning zelf, moest de blijvende verbondenheid tussen de vorst en de Eerste Kamer benadrukken. De meest ingrijpende aanpassingen aan het gebouw kwamen voort uit praktische overwegingen. Zo werden in 1870 aan weerszijden van de grote vergaderzaal tribunes geplaatst voor pers en publiek. De monumentale zaal van de Gecommitteerde Raden fungeerde ondertussen als archiefruimte van het ministerie van Verkeer en Waterstaat.

Historisch karakter Eerste Kamer

Ondanks al deze ingrepen heeft het gebouw van de Eerste Kamer ook tegenwoordig nog een historisch karakter. De schilderijen en prenten houden de herinneringen aan het verleden levend. Nog belangrijker zijn de restauraties. In 1965 kwam de zaal van de Gecommitteerde Raden weer in handen van de Eerste Kamer en kreeg de ruimte haar voormalige luister weer terug. Sindsdien doet zij onder de naam Noenzaal dienst als restaurant van de senaat. Ook de grote vergaderzaal is in de loop van de twintigste eeuw gerestaureerd. Wie nu de zaal betreedt, waant zich dan ook gemakkelijk terug in de tijd toen het gewest Holland nog de dienst uitmaakte.