Helena Blavatsky & de Theosofische Vereniging
Op 17 november 1875 richtte de van oorsprong Duits-Russische Helena Blavatsky (12 augustus 1831 – 8 mei 1891) in New York de theosofische vereniging op. Blavatsky was tijdens haar leven een wat vreemde, maar zeker ook kleurrijke verschijning. Ze reisde veel en aanhangers droegen haar op handen. Door critici werd zij echter vaak als fraudeur gezien.
De leerstellingen van de theosofie
Volgens de theosofie zit in iedere religie een deel van de waarheid, omdat zij allemaal zijn ontstaan als poging van een goddelijke macht om de mensheid tot grotere perfectie te brengen. Dit betekent niet dat theosofen geloven dat deze kennis kan worden geopenbaard, zoals bijvoorbeeld volgens het christendom en de islam via de Bijbel en de Koran. Daarbij gaan theosofen er ook vanuit dat bewustzijn niet het gevolg is van chemische reacties in de hersenen, zoals door sommige wetenschappers wordt aangenomen, maar bewustzijn feitelijk de oorsprong is van ons menselijke wezen.
Het leven van Blavatsky
Over Blavatsky die al op 59 jarige leeftijd stierf, deden zeker na haar dood de meest fantastische verhalen de ronde. Zo zou ze onder andere meegevochten hebben in het leger van Garibaldi die vocht voor de eenheid van Italië, paard hebben gereden in een Turks circus en gemediteerd hebben bij de monniken in Tibet. Van jongs af aan zou zij al verschillende occulte gaven bezitten en trok zij geesten aan. Zeker is dat Helena, die toen nog Von Hahn heette, in 1849 op haar zeventiende trouwde met de veel oudere Russische ambtenaar Nikifor V. Blavatsky.
Universele wijsheid-religie
Omdat dit huwelijk niet goed verliep begon Helena Blavatsky echter al snel met talloze reizen richting alle windstreken. Zij schreef tijdens deze reizen weinig over zaken die zij zelf meemaakte, maar des te meer over haar spirituele ideeën. Een van de belangrijkste boeken was het boek Isis Ontsluierd, waarin zij aantoonde welke gebreken de materialistische wetenschap had en hoe alleen de occulte wetenschap paranormale verschijnselen kon verklaren. Ook vertelde zij hoe christelijke opvattingen waren ontleend aan oudere religies en hoe deze kon worden teruggevoerd naar een oudere universele wijsheid-religie.
Kritiek op Blavatsky
Een van de belangrijkste kritieken op de leer van Blavatsky en haar volgelingen kwam in 1885 nadat Richard Hodgson voor de Society for Psychical Research onderzoek had gedaan naar belangrijke theosofische brieven waarvan Blavatsky claimde dat zij ze van haar ‘Meesters’ in de Himalaya had gekregen. Daar waar verschillende recensenten al stelden dat haar boeken volstonden van slecht gekopieerde teksten van anderen meende Hodgson dat zij deze brieven volledig uit haar duim gezogen had. Hodgsons had echter zelf weinig onderzoek gedaan en baseerde zijn mening op één enkele getuige.
Studie
Of Blavatsky inderdaad het occulte kon waarnemen is uiteraard maar zeer de vraag. Na een studie die werd uitgevoerd in 1986 door handschriftkundige Vernon Harrison, is wel duidelijk geworden dat Blavatsky de gewraakte brieven inderdaad van leermeesters in de Himalaya zou kunnen hebben gekregen en dat in ieder geval Hodgsons rapport niet onpartijdig was. Dergelijke wetenschappelijke ideeënveranderingen zijn ook binnen de theosofie terug te vinden. Ook theosofen kennen immers geen verplicht te aanvaarden leerstellingen, maar proberen constant hun ideeën opnieuw te duiden.
