Het verzet tegen de Nederlandse deelname aan het WK van 1978

Er is veel discussie rond het WK in Qatar dat in Qatar plaatsvindt. Het is inmiddels bekend dat duizenden arbeiders zijn overleden bij de bouw van de stadions door de gevaarlijke, erbarmelijke omstandigheden waaronder ze moesten werken en er is veel kritiek op de mensenrechten in het gastland. Volgens velen had het WK nooit in Qatar plaats mogen vinden en had Nederland er eigenlijk niet heen moeten gaan. Het is niet voor het eerst dat er discussie is over de Nederlandse deelname aan een WK. Ook de deelname het WK van 1978 in Argentinië stond ter discussie. Wat speelde er toen?

De ernst van de situatie van de arbeiders in Qatar werd aan het licht gebracht door onderzoek van de Britse krant The Guardian. De krant verzamelde cijfers uit onder andere India, Pakistan, Nepal en Bangladesh en ontdekte dat er meer dan 6500 arbeiders zijn omgekomen sinds Qatar het WK in 2010 kreeg toegewezen. Dat komt neer op gemiddeld twaalf doden per week. De oorzaken zijn veelal de gevaarlijke werk- en leefomstandigheden, zo zou een jonge arbeider naar verluidt geëlektrocuteerd zijn toen tijdens een overstroming blootliggende elektriciteitskabels onder water kwamen staan, en de zinderende hitte die bij meerdere arbeiders voor uitputting en hartaanvallen hebben gezorgd.

Hierdoor is er vanuit verschillende landen de roep ontstaan om het toernooi te boycotten uit solidariteit met de arbeiders, ook vanuit Nederland. De laatste keer dat werd overwogen niet naar het WK te gaan was in 1978, toen de Argentijnse dictator Jorge Videla zijn vuile oorlog voerde.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

De situatie in Argentinië in de jaren ´60 en ´70

Argentinië kreeg het WK dat in 1978 gespeeld zou worden in 1966 officieel toegewezen door de FIFA. Slechts een week voor deze toewijzing had er in het land een staatsgreep plaatsgevonden. Generaal en dictator Juan Carlos Ongania greep toen de macht ten koste van de democratisch ingestelde Arturo Illia. Dit wordt gezien als het begin van de Argentijnse Revolutie. In de jaren daarna kwam er steeds meer volksverzet tegen militaire dictatuur van Ongania. Dat verzetwerd geleid door de marxistische ERP en Montonero-groeperingen. In 1969 werd Ongania na een massaal protest in Cordoba afgezet, wat later de boeken in zou gaan als de Cordobazo.

In 1973 werd de democratie in Argentinië hersteld na de terugkeer van Juan Domingo Perón. Hij was president van het land tussen 1946 en 1955 en leefde daarna bijna twintig jaar in gevangenschap. Na zijn terugkeer werd hij in 1974 weer verkozen tot president van Argentinië, zijn vrouw Isabel werd vicepresident. Péron was geliefd onder het volk en een sterke leider, het logo van het WK werd zelfs op hem gebaseerd, maar hij overleed al een jaar na zijn aanstelling als president. Na zijn dood volgde zijn vrouw Isabel Perón hem op als president van Argentinië en al snel ontstond er wederom veel onrust in het land. Die onrust ontaardde in een gewelddadige machtsstrijd tussen aanhangers van Péron en verschillende anarchistische groeperingen. Dagelijks vonden er moordaanslagen en ontvoeringen plaats. Naar verluidt ging er op een gegeven moment in de hoofdstad Buenos Aires elke drie uur een bom af.

Naar aanleiding van de aanhoudende onrust en de achteruitgang van de economie besloot generaal Jorge Videla op 24 maart 1976 in te grijpen, twee jaar voor de aanvang van het WK. Hij pleegde met zijn leger een staatgreep en hield daarna de macht over het land. Zijn dictatoriale, militaire regime, ook wel junta genoemd, overtrof alle voorgaande dictaturen in het land als het gaat om de onderdrukking van de oppositie en bloeddorst. Het regime van Videla probeerde iedere tegenstander uit de weg te ruimen. Deze oorlog tegen zijn eigen bevolking wordt ook wel de vuile oorlog genoemd. Hij startte met het massaal oppakken van duizenden tegenstanders om ze vervolgens te martelen en te vermoorden. In sommige schrijnende gevallen werden er zelfs baby´s ontvoerd. Naar schatting zijn er gedurende Videla’s regeringsperiode tussen 1976 en 1983 zo´n 30.000 mensen verdwenen, voor het grootste deel waren dit vreedzame activisten, zoals studenten, journalisten en kunstenaars.

Groeiende onrust in Nederland

Naarmate het WK van 1978 dichterbij kwam, ontstond er in Nederland steeds meer discussie over de vraag of er wel deelgenomen moest worden aan een evenement in een land waar in grote mate mensenrechten werden geschonden. Al in 1974 hadden Nederland en België zich opgeworpen als vervangend gastland voor het WK, maar Videla wilde de organisatie niet uit handen geven. Om het WK-comité ervan te overtuigen dat het evenement gewoon in Argentinië kon worden georganiseerd, begon hij met een charmeoffensief. Hij wilde het WK gebruiken om zichzelf en zijn regime in een goed daglicht te zetten. Hij benadrukte hierbij de liefde die de Argentijnen voor voetbal hadden en het feit dat de Argentijnse voetbalstadions ware sporttempels waren. Hij wist het comité vrij makkelijk te overtuigen, het WK werd dus gewoon in Argentinië georganiseerd.

Overal in Europa ontstonden er protestbewegingen tegen het WK. Het protest in Nederland werd door twee jonge cabaretiers in gang gezet: Bram Vermeulen en Freek de Jonge. Vanaf januari 1978 gingen de twee cabaretiers de theaters in met hun voorstelling Bloed aan de paal, waarin ze gedurende 25 voorstellingen in vier maanden gekleed in voetbaltenues het onderwerp bespreekbaar maakten. Daarnaast zochten ze de publiciteit op door interviews en persconferenties te houden en handtekeningenacties op te starten om een reactie van het kabinet en of de KNVB uit te lokken. Freek de Jonge vertelde tegenover Andere Tijden het volgende over het protest: ´Het doel was niet dat het WK niet zou doorgaan, maar dat die junta daar zou verdwijnen en dat de wereldgemeenschap zou zeggen: ‘luister dat kan helemaal niet, dat moet anders.

In navolging van het protest van Vermeulen en De Jonge sprak ook voetbalblad Voetbal International zich uit tegen de deelname van Nederland aan het WK in Argentinië en had het sympathie voor de actievoerders, het blad wijdde er onder andere verschillende rubrieken aan.

Nederland gaat toch

Maar de protestacties waren tevergeefs. Zowel Vermeulen en De Jonge als Voetbal International kregen weinig navolging. Uit de rubrieken van Voetbal International bleek zelfs dat veel voetballiefhebbers zich irriteerden aan de protesten en zich afvroegen waar dan überhaupt nog wel gesport kon worden. Het kabinet en de KNVB gaven een minder duidelijke reactie en namen in eerste instantie beiden geen verantwoordelijkheid. De regering vond dat het wel of niet gaan een beslissing was die alleen de KNVB kon nemen en de KNVB wilde in zijn plaats niet betrokken raken bij de politiek kwestie. Maar door de toenemende onrust gaf de KNVB uiteindelijk toch toe en zocht hulp bij de Tweede Kamer en de FIFA. De uitkomst vanuit de Tweede Kamer was duidelijk: de overgrote meerderheid van de partijen stemden voor deelname aan het toernooi. Ook de FIFA zag, niet geheel verassend, geen problemen in het doorgaan van het toernooi in Argentinië.

Op 26 mei 1978 vertrok het Nederlands elftal dus naar Argentinië om deel te nemen aan het toernooi, maar een aantal belangrijke spelers ontbraken, waaronder Johann Cruijff en Willem van Hanegem. Cruijff zei destijds dat hij niet van zijn vrouw mocht gaan en dat het om een privésituatie ging, maar later werd duidelijk dat hij niet ging omdat hij een jaar voor het WK in Argentinië te maken had gekregen met een ontvoeringspoging. Hij wilde daarom zijn gezin niet alleen achterlaten. Van Hanegem ging niet mee omdat hij zich geestelijk en lichamelijk niet goed genoeg voelde om aan het grote toernooi mee te doen. De enige speler die uit principe weigerde om naar Argentinië te gaan was Oeki Hoekema.

Deelname aan dit WK was voor veel Nederlanders belangrijk door de uitkomst van het WK daarvoor in 1974, toen de finale met 2-1 werd verloren van West-Duitsland. Men wilde revanche.

Het WK van 1978

Videla beloofde aan de voetbaldelegaties en de bezoekers van het toernooi dat ze zich geen zorgen hoefden te maken om hun veiligheid. De oorlog speelde inmiddels veelal ondergronds af en niet meer openlijk op de Argentijnse straten. De veiligheid van de delegaties werd gewaarborgd met grote tanks en gewapende soldaten. Ook het Nederlands elftal had permanent zwaarbewapende soldaten om het verblijf en het trainingsveld staan.

Maar al snel bleek dat tijdens het toernooi politiek en sport niet gescheiden gehouden konden worden. De voetballers kwamen tussen de wedstrijden door veel in aanraking met de politieke situatie. Ze werden er door journalisten veelvuldig over ondervraagd en ook de protesten in het land gingen gewoon door. Desondanks voetbalde het elftal door, en hoe! Zonder Cruijff en Van Hanegem wist het Nederlands elftal de finale te halen tegen, jawel, Argentinië. Videla en zijn regime hadden er natuurlijk baat bij dat Argentinië in eigen land wereldkampioen zou worden en deden er ook alles aan om dit voor elkaar te krijgen, zo zouden de Peruviaanse spelers in de halve finale zijn omgekocht om met minstens vier doelpunten verschil van Argentinië te verliezen. De wedstrijd tussen Peru en het gastland eindigde uiteindelijk 6-0 en hiermee behaalde Argentinië een plaats in de finale.

Al voor de wedstrijd tegen Argentinië kreeg het Nederlands elftal te maken met intimidatie. Voorafgaand aan de wedstrijd werd de spelersbus door een menigte belaagd en eenmaal op het veld moest het Nederlands elftal in een kolkend stadion minutenlang wachten totdat de Argentijnse spelers het veld op kwamen lopen. Het verloop van de wedstrijd is bekend, het Nederlands elftal ging met 3-1 ten onder en Argentinië werd in eigen land wereldkampioen.

Het WK van 2022 in Qatar

Het WK van 1978 is voor veel voetballers die eraan meededen nog steeds een pijnlijke herinnering. Naarmate er door de jaren heen meer naar buiten kwam over de vreselijke daden van het regime van Videla groeide bij velen ook het gevoel dat het WK eigenlijk nooit in Argentinië had mogen plaatsvinden. Zo zei Ernie Brandts later: ´Als ik toen wist wat ik nu weet, dat er echt mensen werden vermoord, dan was ik niet gegaan'. Maar ook de Argentijnen zelf kijken moelijk terug op dit toernooi. Nog steeds krijgen ze een ongemakkelijk gevoel bij het evenement dat georganiseerd werd terwijl er duizenden mensen ontvoerd, gemarteld en vermoord werden.

En nu het WK in Qatar plaatsvindt, heerst er weer de discussie over de deelname aan een WK. Weer naar aanleiding van de erbarmelijke omstandigheden in het gastland. In de aanloop naar het WK hebben verschillende politici aangegeven de deelname aan het WK in Qatar te willen boycotten en ook werden er verschillende handtekeningenacties opgestart. Maar mensenrechtenorganisaties gaven ook aan dat een boycot niet wenselijk is en dat het evenement juist druk kan uitoefenen ten goede van eventuele hervormingen. De overheid van Qatar wijst zelf ook vaak op de verbeterde rechten en werkomstandigheden voor arbeiders. Tevens werd er aangekondigd dat bepaalde strenge regels in het land versoepeld zouden worden, ten gunste van het WK. In hoeverre dat ook gebeurt en zo ja, hoe lang dat beklijft, is echter maar de vraag. In de eerste week waren er al veel meldingen van akkefietjes tussen journalisten en supporters enerzijds en de politie van Qatar anderzijds. 

Bronnen:

• Npokennis.nl: Argentinië 1978: had Oranje dit WK beter kunnen overslaan?
• Anderetijden: WK 78 door andere ogen
• Rtlnieuws.nl: Wat te kijken? Oranje in de finale die het 'niet mocht winnen'
• Vi.nl: Het vuile WK 1978: ‘Na de finale was de revolutie mogelijk geweest’
• Goal.com: Het inktzwarte verhaal achter de WK-winst van Argentinië in 1978
• 90minutenoorlog.nl: 1978 Argentinië | Om nooit te vergeten
• Ad.nl: ‘Voorbereiding WK 2022 in Qatar: al minstens 6500 arbeidsmigranten omgekomen’
• Iwan van Duren & Marcel Rözer: Voetbal in een vuile oorlog