Hongersnood, genocide en oorlog: de oorsprong van het Tigrayconflict
In Tigray, een noordelijke provincie van Ethiopië, barstte op 4 november 2020 een burgeroorlog los. Niet veel later, op 30 november, meldde de Ethiopische federale regering dat de strijd gestreden was en de oorlog voorbij. Vluchtelingen uit de regio melden echter nog steeds dat gevechten doorgaan. Internet en telefoonverkeer in Tigray zijn afgesloten en journalisten worden geweerd. Daarom is het nu heel moeilijk om te bepalen wat zich in de regio afspeelt. Maar, waarom wordt er eigenlijk gevochten? Wat is de oorsprong van het conflict?
Ethiopische staatsvorm
Ethiopië is een etnisch-federale staat. Het land is opgedeeld in negen regio’s aan de hand van negen verschillende etnische groeperingen, en nog eens twee kleine multi-etnische regio’s: hoofdstad Addis Abeba en regionale hoofdstad Harar. De etnische deelstaten beschikken over een grote mate van autonomie. Zo hebben ze bijvoorbeeld een eigen regering, eigen leger en eigen politie. In de Ethiopische grondwet staat bovendien vastgelegd dat iedere regio het recht heeft zich af te scheiden van Ethiopië; al is het maar zeer de vraag of dit in werkelijkheid ook echt ooit toegestaan zou worden door de federale overheid.
Volksbevrijdingsfront van Tigray
In Tigray is het Volksbevrijdingsfront van Tigray (VBFT) aan de macht. Het was de VBFT die op 4 november een federale legerbasis in de regio aanviel, waardoor het conflict losbarstte. Maar op de achtergrond was het al veel langer onrustig. Om deze aanval te begrijpen moeten we terug de geschiedenis in, naar 1974.
In 1974 pleegden een aantal lagere officieren van het Ethiopische leger een staatsgreep tegen de keizerlijke regering van Haile Selassie. Selassie was een geliefd leider: hij zette zich in voor democratisering, schafte slavernij af en gaf Ethiopië zijn eerste grondwet. Uiteindelijk moest hij echter compromissen met de lokale adel sluiten, wat hem minder populair maakte bij de armere bevolking. De laatste jaren van zijn regering werden getekend door armoede en hongersnood. Daarom namen de ontevreden officieren het heft in eigen hand en zetten Selassie af.
Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!
Mengistu Haile Mariam
Het land kwam onder leiding van de communistische partij Dergue (Comité), onder leiding van Mengistu Haile Mariam. Gelijk werd de grondwet geschorst en het parlement ontbonden, terwijl alle stakingen en demonstraties werden verboden. Het leven voor de Ethiopiërs onder Mengistu was verschrikkelijk. Politieke vrijheid bestond niet meer, de economie holde achteruit en er ontstond hongersnood. Tussen 1976 en 1979 kwamen vele tienduizenden Ethiopiërs, voornamelijk jonge mannen, om het leven door staatsgeweld in een periode die bekend zou komen te staan als de Rode Terreur. Tijdens een hongersnood die duurde van 1983 tot 1985 zouden nog eens een miljoen mensen van honger omkomen.
Ethiopisch Volksrevolutionair Democratisch Front
Het Dergue-regime kon aan de macht blijven door de Ethiopische bevolking met veel geweld te onderdrukken. Hierin werd het regime gesteund door de Sovjet-Unie. Toen de Sovjet-Unie in 1991 werd ontbonden, was Mengistu zijn voornaamste bondgenoot kwijt. Ondertussen hadden vier verschillende lokale anti-Dergue partijen zich samengevoegd in een landelijk politiek verbond, het Ethiopisch Volksrevolutionair Democratisch Front (EVDF). De EVDF greep in 1991 zijn kans en zette Mengistu af. Datzelfde jaar scheidde Eritrea zich af van Ethiopië, waarmee er een einde kwam aan een jarenlange en bloedige onafhankelijkheidsstrijd.
Een coalitie van volkeren?
De EVDF was een zoals al eerder gezegd een coalitie van vier verschillende politieke partijen: de Democratische Partij van Oromië (DPO), de Democratische Partij van Amhar (DPA), de Democratische Beweging van de Yedebub Hizboch en het Volksbevrijdingsfront van Tigray (VBFT). De Oroma en de Amharen zijn, net als de Tigray, etnische groeperingen in Ethiopië, respectievelijk gerepresenteerd door de DPO en DPA. De Tigrese partij VBFT had echter verreweg de meeste macht binnen de coalitie, terwijl de Tigray slechts 6,1% van de totale bevolking van Ethiopië vormen. Ter vergelijking: de Amharen vormen 27,1% van de bevolking en de Oroma zijn met 34,6% de grootste etnische groepering in het land. Sleutelposities binnen de Ethiopische regering, het leger en de geheime dienst waren echter bijna geheel in handen van de Tigray.
Leven onder de nieuwe regering
Het leven onder leiding van de Tigray-gedomineerde EVDF verbeterde aanzienlijk. Hongersnood en oorlog waren grotendeels verholpen en de economie groeide razendsnel. Toch waren er zeker ook minpunten. Het kostbare conflict tussen Ethiopië en Eritrea tussen 1998 en 2018 was daar een goed voorbeeld van, maar belangrijker dan dat: er werd flink gefraudeerd tijdens verkiezingen en corruptie was wijdverspreid binnen de regering. Tijdens de verkiezingen van 2015 won de EVDF bijvoorbeeld alle 546 zetels binnen het Ethiopisch parlement. Overduidelijk een gefabriceerde uitslag. Het gevolg was jarenlang geweld en onrust onder de bevolking. Uiteindelijk zag de, door de VBFT-gesteunde, minister-president Hailemariam Desalegn in 2018 dan ook geen andere keus dan af te treden.
Einde van de Tigray-overheersing
De DPO en de DPA bundelden na het aftreden van Desalegn hun krachten, om een einde te maken aan de overheersing van de VBFT binnen de EVDF. De twee partijen combineerden hun electorale macht en zorgden ervoor dat Abiy Ahmed tot nieuwe minister-president verkozen werd. Abiy is van gemengde Oroma-Amhara komaf en een echte hervormer. Hij liet duizenden politieke gevangenen vrij, zorgde voor een einde van het conflict tussen Ethiopië en Eritrea (waarvoor hij in 2019 de nobelprijs voor de vrede kreeg), bestreed corruptie en beloofde eerlijke verkiezingen in 2020. Ook ontbond hij de EVDF-coalitie en vormde deze om tot één landelijke partij: de Welvaartspartij. De VBFT weigerde zich bij deze Welvaartspartij te voegen.
Vijandigheid tussen Abiy en VBFT
De VBFT staat zeer vijandig tegenover de nieuwe ontwikkelingen die Abiy in werking heeft gezet. Hij heeft namelijk een groot deel van hun macht weggenomen. Bovendien waren veel van de anti-corruptiemaatregelen die Abiy genomen heeft, gericht tegen VBFT-politici. Ook maken leden van de VBFT zich zorgen dat Abiy het etnisch-federalisme wil afschaffen en van Ethiopië een eenheidsstaat wil maken. De oprichting van de Welvaartspartij zou hier een aanwijzing voor zijn. Niet alleen zou de VBFT, met een vertegenwoordiging van slechts 6,1% van de bevolking, dan nog meer macht verliezen, ook doet het velen herinneren aan de tijd van het Dergue-regime. Toen was Ethiopië inderdaad een eenheidsstaat, maar dan wel onder een verschrikkelijke dictator. Ten slotte is Abiy zijn belofte van eerlijke verkiezingen in 2020 niet nagekomen. Deze zijn vanwege de coronacrisis uitgesteld tot een later tijdstip, maar daar is nog geen datum voor gegeven. Het vertrouwen dat die verkiezingen er nog komen, ontbreekt.
In reactie op het uitstellen van de verkiezingen verklaarde de VBFT in 2020 dat zij toch hun eigen regionale verkiezingen gingen houden. Deze werden ongeldig verklaard door Abiy en hij zette vervolgens alle financiële hulp aan Tigray stop. Volgens leden van de VBFT was dit een oorlogsverklaring. Daarom ook, dat zij op 4 november hun aanval pleegden op de federale legerbasis.
En nu?
Volgens officiële Ethiopische bronnen is het conflict dus nu alweer voorbij, maar dat is alles behalve zeker. Experts van de regio zijn het er over het algemeen over eens dat Tigray een nagenoeg niet-inneembare regio is. De VBFT is flink gemilitariseerd en geniet de steun van de lokale bevolking. Een conflict hier zou dus al snel uitlopen op een slepende guerrillastrijd. Inmiddels zijn beelden van de hoofdstad van Tigray vrijgegeven, waarop te zien is dat rust en orde is wedergekeerd en de stad weer onder het bewind van de federale overheid staat. Hoe het er nu buiten beeld in de rest van Tigray aan toe gaat blijft echter nog maar de vraag.
Bronnen: Al Jazeera, Amigoe, Internet Archive, Isgeschiedenis, NRC, Nieuwsdossier, Oxford Research Encyclopedia of African History, Theodora, The Gaurdian (1) (2).
