Justinianus I de Grote: veroveraar die de wet veranderde

Door historici is hij wel eens ‘de laatste Romeinse keizer’ genoemd. Justinianus I de Grote was Byzantijns keizer van 527 tot 565 na Christus. Hij werd als ‘de laatste’ betiteld omdat hij een finale poging deed het oude Romeinse Rijk in ere te herstellen na de val van Rome in 476. Naast grote militaire successen is Justinianus bekend om zijn alomvattende herschrijving van het Romeinse recht en door opdracht te geven tot de bouw van de Hagia Sophia in Constantinopel.

Justinianus I werd naar alle waarschijnlijkheid verwekt in de plaats Tauresium, dat in het huidige Macedonië lag. Hij nam zijn keizernaam aan omdat hij werd geadopteerd door zijn oom Justinus. Deze oom haalde hem naar de hoofdstad Constantinopel, waar Justinianus les kreeg in Romeinse geschiedenis, jurisprudentie en theologie. Toen oom Justinus Byzantijns keizer (Oost-Romeinse Rijk) werd, fungeerde Justinianus al als zijn rechterhand. Toen Justinus seniel begon te worden, was Justinianus in alles behalve naam al keizer van het resterende Romeinse Rijk.

Vrouwelijke steun

Eenmaal op de troon was Justinianus een energiek en ambitieus keizer. Historici dichtten dit ook toe aan zijn vrouw Theodora, tussen wie een hechte band en echte genegenheid moet hebben bestaan. Hij huwde de courtisane in 525, nadat een speciale wet een huwelijk tussen zulk klassenverschil mogelijk maakte. Het is niet vergezocht om te suggereren dat Theodora de spil was achter de wetten voor meer bescherming van prostituees en het tegengaan van verkrachtingen, die Justinianus opstelde.

Hagia Sophia

Naast energiek was Justinianus een devoot keizer. Niet alleen zou hij vaak hebben gebeden, maar hij liet de grootste orthodox-christelijke kerk in Constantinopel bouwen, de Hagia Sophia. De bouw startte in 532 en de kerk kon in 537 worden geopend (hoewel de mozaïeken pas onder de volgende keizer werden voltooid). Het bijzondere aan de kerk was de enorme koepel, die een grote som geld moet hebben gekost en in die tijd een fraai staaltje architectuur was (én is). De kerk staat nog steeds in Istanbul en is nu een museum dat elementen van een moskee en een kerk combineert.

’Eeuwige vrede’

Justinianus’ droom was het heroveren van gebieden uit het West-Romeinse rijk, die ten onder waren gegaan aan barbaarse indringers. Dankzij overwinningen op het Sassanidische rijk (de Perzen) onder de legendarische generaal Belisarius, kon Justinianus ‘eeuwige vrede’ met hen sluiten (in ruil voor grote geldsommen). In het oosten was de rust hiermee veiliggesteld.

Rome heroverd

Justinianus gaf Belisarius vervolgens de opdracht om Italië te heroveren. Het lukte, na zware campagnes van 535 tot 554,om verschillende steden in Italië (waaronder Rome) te heroveren. Dit leidde ertoe dat in 555 het Romeinse rijk weer even hersteld was (zie afbeelding). Belisarius was vooral effectief met zijn eigen bucellari, een regiment cavalerie die zowel zwaar bepantserd ingezet konden worden voor charges en bedreven waren in snelle aanvallen met gebruik van de boog. Justinianus had echter voortdurend de angst dat Belisarius zijn plaats wilde innemen. De Goten boden Belisarius bijvoorbeeld de titel ‘keizer van het West-Romeinse Rijk’ aan, maar Belisarius is zijn keizer altijd trouw gebleven.

Romeins recht als standaard

Misschien wel de belangrijkste prestatie onder de heerschappij van Justinianus was het opstellen van de Corpus Juris Civilis. Dit werk voegde de Romeinse jurisprudentie samen voor een duidelijkere rechtspraak. Na de vroege Middeleeuwen werd dit werk in grote delen van Europa het fundament van het continentale recht, dat wil zeggen van al het schriftelijk vastleggen van wetten en regels. Ook het canon van kerkelijk recht en het huidige internationale recht gebruiken de ‘code van Justinianus’ als basis.

Tegenslagen

Hoewel deze biografie een lofzang lijkt over de levensloop van Justinianus, gingen er ook het nodige fout tijdens zijn heerschappij. Toen hij net aan de macht kwam moest hij al de Nika opstand neerslaan (532), die ontstond omdat politieke tegenstanders zich verenigden tegen zijn troonovername. De rellen kostten uiteindelijk aan tienduizenden mensen het leven.Daarnaast moest de halve stad worden herbouwd. De tweede grote tegenslag voor Justinianus kwam toen zijn vrouw Theodora overleed in 548. Na de vroege dood van zijn steun en toeverlaat verloor Justinianus zich in religie. In 565 stierf hij kindloos. Hij liet een rijk achter dat hij zwaar in de schulden had gestoken door zijn megalomane projecten, maar wel een rijk met een hernieuwd gevoel van glorie.

“Houd je hoofd koel en je zult over iedereen heersen”