Ooievaars en beschuit met muisjes: geboortetradities door de eeuwen heen

Bij een geboorte horen veel tradities: ouders zetten een ooievaar in de tuin, de visite krijgt beschuit met muisjes, er worden geboortekaartjes verstuurd en meisjes krijgen een roze kinderkamer en jongens een blauwe. Maar waar komen al deze tradities vandaan? Lees hier de geschiedenis van een aantal – bekende en minder bekende - geboortetradities.

Waar komen kinderen vandaan?

Uit bomen, stenen en kolen

Waar komen kinderen vandaan? Deze vraag is door de geschiedenis heen heel verschillend beantwoord. Pas in de 19e eeuw werd het idee van een ooievaar die kinderen bracht populair. Daarvóór bestonden hele andere verhalen. Zo bestond het populaire verhaal dat kinderen uit een kool kwamen. Dit verhaal kwam niet alleen in Nederland voor, maar ook in andere landen. Ook kwamen kinderen uit stenen of werden ze uit bomen geplukt. Elke streek had zijn eigen plek waar kinderen ‘afgehaald’ werden. In Haarlem was er bijvoorbeeld de holle boom bij Kraantje Lek. Vroeger werd kinderen verteld dat moeders hun baby’s uit de holle boom haalden. Volgens een oud Fries verhaal komen kinderen uit bomen uit de Wouden. Men vertelde dat de kinderen uit de bomen meegenomen werden en bij de ‘poppesteen’ in Bergum werden neergelegd.

De ooievaar is weer langs geweest

Het meest populaire verhaal vandaag de dag, het ‘ooievaarsverhaal’, bestond al in de 18e eeuw maar is pas in de 20e eeuw écht populair geworden in Nederland. Waarschijnlijk ligt de oorsprong van dit verhaal in Duitsland, waar vanuit het volksverhaal is overgewaaid naar Nederland. De geboorte van koningin Juliana in 1909 populariseerde het verhaal nog verder. Vanaf de jaren ‘50 verstuurden steeds meer mensen geboortekaartjes, in plaats van de geboortebrieven die toen al gebruikelijk waren, waarop vaak een kool of een ooievaar afgebeeld werd.

De visite

De geboortetraktatie

Wanneer het kindje eenmaal geboren is, kan de visite langskomen. Nu wordt bij de geboorte vaak beschuit met muisjes gegeten. Er zijn verschillende verhalen over het ontstaan van deze traditie. Zo bestaan er verhalen dat er eerst rietsuiker gebruikt werd, maar dat dit te duur werd en men overstapte op anijszaad en suiker, of dat men vroeger met graankorrels strooide maar tijdens een hongersnood overging op het strooien van anijskorrels met een laagje suiker. Een andere theorie is dat beschuit met muisjes eerst alleen voor de elite was; het armere deel van de bevolking at tot in de 19e eeuw witbrood met suiker bij de geboorte.

Beschuit met muisjes

De bekende roze en witte muisjes werden vanaf 1860 door firma De Ruijter industrieel geproduceerd. In de 19e eeuw werd ook het bijbehorende beschuit op grotere schaal in fabrieken gemaakt. Bakkers begonnen toen met het maken van het brosse beschuit dat we nu kennen. Toen verschillende fabrikanten dit type beschuit gingen maken en beschuit in grote getale op de markt kwam, ontstond de hedendaagse variant van de ‘beschuit met muisjes’-traditie. Bij de geboorte van Juliana in 1909 werd door grote delen van de bevolking dan ook beschuit met muisjes gegeten. De blauwe muisjes bestonden toen nog niet; die zijn pas in 1994 geïntroduceerd.

Een krentewegge bij de geboorte

In met name Gelderland, Overijssel en Drenthe bestond nog een andere sterke traditie, die ook nu nog bestaat. Daar gaf men bij de geboorte van een kind de ouders een krentewegge cadeau: een krentenbrood gemaakt van melkbrood en voorzien van krenten, rozijnen en soms ook sukade. Deze krentenweggen waren niet gering van formaat. Een brood van ongeveer 1 meter 50 lang werd als gemiddeld gezien.

Roze voor een meisje en blauw voor een jongen?

Hoewel het vandaag de dag gebruikelijk is om de kleur roze met een meisje te associërende en de kleur blauw met een jongen, is dit volgens antropologe Irene Cieraad in het NRC niet altijd zo geweest. Pas rond 1920 werd een manier gevonden om textiel op niet-giftige wijze te kleuren, waardoor kinderkamers gekleurd konden worden. Daarvoor waren babykamers volgens Cieraad vooral wit. Volgens de antropologe werd vanaf dat moment de bekende blauw-roze verdeling normaler. Opvallend is dat eerder deze kleurverdeling juist andersom lag. Met name in de katholieke wereld werd Jezus vaak in het rood en roze afgebeeld, waardoor die kleur als mannelijk werd gezien, en Maria in het blauw, waardoor blauw als vrouwelijk gezien werd. Dit veranderde in de twintigste eeuw, toen blauw werd gezien als kleur van bescherming en roze als een liefelijke kleur, volgens directeur van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur Ineke Strouken.