Toiletbordjes toen en nu

De gemeente Utrecht heeft besloten om alle urinoirs in de stad op te sieren met een tekening van een plassend mannetje dat ooit gemaakt is door kunstenaar Dick Bruna. Bordjes worden regelmatig gebruikt om de plaats van toiletten aan te geven, maar meestal worden de bordjes gebruikt om mannen- en vrouwentoiletten te onderscheiden. Dit gebruik gaat terug tot het einde van de 19e eeuw.

Toiletten bestaan al sinds het 3e millennium voor Christus. Bordjes die gebruikt worden om de plaats van toiletten aan te geven of om duidelijk te maken voor welke sekse de toiletten bedoeld zijn, zijn echter een relatief nieuw verschijnsel. Bij resten van oude toiletten die bijvoorbeeld in India, Schotland, Perzië en Egypte zijn gevonden is men namelijk geen sporen van bordjes tegengekomen.

De eerste toiletbordjes werden waarschijnlijk aan het einde van de 19e eeuw opgehangen. In die tijd kwamen de publieke toiletten op, ingegeven door de toenemende menselijke mobiliteit en de steeds grotere afstanden tussen woon- en werkplaats. De eerste van deze toiletten verschenen in Britse stations en warenhuizen, waarna het gebruik zich verspreidde door het Britse Rijk. In de eerste twee decennia van de 20e eeuw verschenen de bordjes ook in Nederland en de rest van Europa.

De oudste van deze bordjes waren bedrukt met tekst, wat echter verwarring veroorzaakte in gebieden waar Engels niet de voertaal was. Het was praktischer om toiletten aan te duiden met een symbool, zodat mensen in één oogopslag konden zien waar zij hun behoefte konden doen. Hierdoor werden in de eerste decennia van de 20e eeuw steeds meer symbolen bedacht om de plaats van toiletten aan te geven en mannen- en vrouwentoiletten van elkaar te onderscheiden.

Toiletbordjes werden echter niet alleen maar uit informatieve overwegingen gebruikt. Zo werden zij bij de rassensegregatie in de Verenigde Staten en de Apartheid in Zuid-Afrika opgehangen om aan te geven welke toiletten verboden waren voor zwarte Amerikanen en Zuid-Afrikanen. Deze bordjes verdwenen na de emancipatie van zwarte bevolkingsgroepen in de jaren ’60 in Amerika en na het einde van de Apartheid in 1994.

De gemeente Utrecht wil de bordjes met de Dick Bruna-tekeningen nu gaan gebruiken om wildplassen tegen te gaan. Betrapte wildplassers beroepen zich er nogal eens op dat zij geen toiletten kunnen vinden en de gemeente hoopt dit tegen te gaan door de zichtbaarheid van de toiletten te verbeteren.