Václav Havel: van dissident tot president

Al op jonge leeftijd wist de Tsjecho-Slowaak Václav Havel (1936-2011) dat hij in de culturele voetsporen van zijn vader wilde treden, maar hij werd hierin gehinderd door de beperkingen van een repressief communistisch regime. De jonge toneelschrijver liet zich hierdoor echter niet tegenhouden en groeide uit tot een van de belangrijkste Oost-Europese dissidenten ten tijde van de Koude Oorlog.

Jeugd

Václav Havel kende alle donkere kroegen én gevangenissen van Tsjecho-Slowakije. Hij was een verlegen man die binnensmonds praatte en naar de grond staarde. Deze dissident en oud-president werd op 5 oktober 1936 geboren in Praag. Hij was afkomstig uit een vooraanstaande, intellectuele familie. Toen de communisten in 1948 de macht grepen, werd Tsjecho-Slowakije een vazalstaat van de Sovjet-Unie, gedomineerd door de Communistische Partij.

Kritische stukken

Hij ging in 1951 werken als assistent in een chemisch laboratorium en volgde avondcolleges. In 1954 rondde hij deze avondopleiding af en schreef hij zich in voor een studie economie aan de Technische Universiteit in Praag. Al na twee jaar stopte hij echter met deze studie en ging hij in militaire dienst. Nadat hij deze dienstplicht had vervuld in 1959, werkte hij als toneelschrijver voor verschillende theaters. In 1963 trouwde hij met Olga Splichalova en werd het eerste toneelstuk van zijn hand, Zahradní Slavnost (Het Tuinfeest), opgevoerd. Het was een satirisch stuk over de bureaucratie in het land. Korte tijd later bracht hij een tweede toneelstuk uit: Memorandum. In 1968 werd het stuk uitgebracht in New York en verwierf Havel internationale bekendheid.

Praagse Lente 

In hetzelfde jaar kwam de Slowaak Alexander Dubček aan de macht. Het resulteerde in een groot aantal democratiseringsmaatregelen. Zijn aantreden, voortvloeiend uit hervormingsdrang bij een aantal partijfunctionarissen, leidde de Praagse Lente in. Veel intellectuelen richtten zich tegen de invloed van de Sovjet Unie. Tsjecho-Slowakije was echter lid was van het Warschaupact, een militair bondgenootschap van communistische landen in Oost-Europa. De leden van het pact beloofden bij de oprichting in 1955 om elkaar te verdedigen indien een of meerdere leden werden aangevallen. Zodoende vielen Sovjettanks Praag binnen om een einde te maken aan de hervormingen die Dubček had ingevoerd. Havel, die op de radio verslag had gedaan van de inval van de Sovjettanks, kreeg een publicatieverbod opgelegd. Ondanks dat de stukken van Havel in het Westen  veelvuldig werden opgevoerd, waren zijn toneelstukken in zijn eigen land verboden.

Charta ‘77

Dubček werd een jaar later gevangen genomen en de hervormingen werden grotendeels teruggedraaid. Tegen dit repressieve beleid van het communistische regime kwam een groeiend verzet op. Havel bleef schrijven en werd in ondergronds Praag bekend als tekstschrijver van de band The Plastic People of the Universe. Toen in de nazomer van 1976 de bandleden werden opgepakt, reageerde Havel hierop door een protestbrief te schrijven, die bekend werd onder de naam ‘Charta 77’. De president van Tsjecho-Slowakije, Gustáv Husák, had in 1977 de Helsinki akkoorden getekend, waarin bepalingen waren opgenomen over de bescherming van de mensenrechten. Een groep schrijvers, dichters, muzikanten en toneelschrijvers vond dat deze akkoorden niet werden nageleefd. Naar aanleiding van de protestbrief van Havel richtten zij daarom de gelijknamige burgerrechtenorganisatie Charta ’77 op. Havel werd de eerste woordvoerder van deze organisatie. In 1979 belandde hij daardoor in de gevangenis. In totaal bracht hij vijf jaar in gevangenschap door. Deze tijd is gedocumenteerd in zijn beroemdste en meest gelezen boek: Brieven aan Olga.

Fluwelen Revolutie

De geweldloze revolutie die Havel predikte, werd uiteindelijk een feit na de val van de Berlijnse muur op 9 november 1989. Iets meer dan een week later, op 17 november, hielden 50.000 studenten in Praag een vreedzame herdenkingsmars voor Jan Opletal, een student die bij een studentendemonstratie tegen de Duitse bezetting door de nazi´s was doodgeschoten. Hij was het symbool geworden voor de latere studentenopstanden. Aan de mars werd door de politie met geweld een einde gemaakt, wat leidde tot veel ophef. De roep om meer democratie, mensenrechten en vrijheid zwol aan. Václav Havel en de econoom Václav Klaus richtten een burgerforum op om wederom protesten te organiseren. Op 24 november 1989 hielden Dubček, Kardinaal František Tomášek en Havel redevoeringen op het balkon van de Socialistische Partijkrant 'Svobodné Slovo' op het Wenceslausplein in het centrum van Praag. Meer stakingen volgden en de regering bezweek uiteindelijk onder de druk van het volk.

President Havel

Op 10 december kwam een nieuwe regering aan de macht. Het volk riep Havel uit tot nieuwe president. Twee jaar later trad hij af na een verkiezingsoverwinning van Slowaakse nationalisten. Maar toen Tsjechië en Slowakije zich opsplitsten, werd Havel president van Tsjechië. Hij maakte twee termijnen af, waarna hij in 2003 de politiek verliet om zich weer op het schrijven te storten. De laatste vijftien jaar van zijn leven kampte Havel met grote gezondheidsproblemen. Hij stierf op 18 december 2011 in zijn huis in Hradecek op 75-jarige leeftijd in zijn slaap.

Afbeeldingen:

• Václav Havel in 1997 via Wikimedia Commons
• Speld voor Havels presidentschap via Wikimedia Commons