Waarom droegen dokters tijdens de pest vogelmaskers?

Als het gaat over beschermende kleding om verspreiding van ziektes te voorkomen, denkt men al snel aan mondkapjes, witte pakken en handschoenen. Een ander bekend voorbeeld is het vogelmasker, dat dokters ten tijde van de pestepidemieën vaak droegen. Deze vogelmaskers brengen voor sommige mensen nog altijd een huiveringwekkend gevoel teweeg. Wat is het verhaal achter deze maskers en waarom werd gedacht dat ze dokters ermee konden beschermen tijdens de pestepidemie?

Pestepidemie

De vogelmaskers worden vaak geassocieerd met de uitbraak van de Zwarte Dood in de 14e eeuw. In werkelijkheid bestonden de pestmaskers toen nog helemaal niet. Het masker nu geassocieerd wordt met die grote uitbraak, komt eigenlijk uit de zeventiende eeuw. De uitbraak van de Zwarte Dood uit de middeleeuwen was namelijk niet de laaste, maar één van de vele pestepidemieën die de wereldbevolking geteisterd heeft. De ziekte kwam nog eeuwenlang regelmatig terug. Het feit dat de ziekte zo vaak terugkwam en extreem dodelijk was, zorgde er voor dat de angst voor besmetting onder de bevolking groot was. Toch waren er ook in die tijd dokters nodig die zich om de zieke patiënten bekommerden. Voor deze dokters was uiteraard wel goede kleding nodig, die hen van top tot teen tegen de ziekte kon beschermen.

Het vogelmasker

De uitvinding van de outfit met het vogelmasker wordt meestal toegeschreven aan de Franse dokter Charles de Lorme. De Lorme was aan het begin van de 17e eeuw de vaste dokter van enkele Europese adellijke families, zoals de De Medici’s uit Italië.

Het masker werd ontwikkeld omdat dokters in die tijd anders dachten over wat de verspreiding van een ziekte als de pest kon veroorzaken dan nu. Men geloofde in die tijd nog dat ziektes werden veroorzaakt en verspreid door slechte lucht. Dit fenomeen stond ook wel bekend als ‘miasma’. Miasma werd tijdens de middeleeuwen gezien als giftige lucht die niet alleen ziektes als de pest kon veroorzaken, maar ook de gemoedstoestand van mensen kon aantasten.

Het vogelmasker kon hier tegen helpen doordat in de snavel van het masker parfumachtige kruiden konden worden gestopt die het miasma tegen konden gaan. Sommige dokters stopten soms wel 55 verschillende kruiden in de snavel om de slechte miasma-geuren te verdrijven. Door het dragen van de maskers kregen pestdokters in het Nederlands al snel de bijnaam ‘Snaveldokters’.

Alles moest bedekt worden

Het vogelmasker maakte deel uit van een pak dat dokters droegen. Hun gehele lichaam moest bedekt blijven, waardoor ze vaak lange gewaden, brillen, hoeden en dichte schoenen droegen. Daarnaast hadden de snaveldokters ook altijd een stok bij zich. Deze gebruikten ze om zieke patiënten op afstand te houden tijdens het onderzoek. De outfits werden overigens niet overal in Europa gedragen. Vooral op het vasteland werd er melding van gemaakt, zoals in Italië maar bijvoorbeeld ook in Nijmegen. In Engeland daarentegen juist helemaal niet.

Angstaanjagend of entertainment?

De beroemde vogelmaskers en de rest van de outfit spreken tegenwoordig nog steeds tot de verbeelding. In veel gevallen roept het bij mensen huiveringwekkende gevoelens op, omdat het masker geassocieerd wordt met een vreselijke ziekte. In Italië wordt het masker echter ook als vorm van entertainment gebruikt. In Venetië is de ‘pestdokter’ een veelgebruikte outfit tijdens de jaarlijkse carnavalsoptochten. De vogelmaskers vinden in die periode dan ook gretig aftrek.

Leestip:

Per imperatief plakkaat – Overheid en pestbestrijding in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
Auteur: A.H.M. Kerkhoff
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9789087048105
Winkelprijs: €35,–

Bestel Per imperatief plakkaat

Bronnen:

• National Geographic. Why plague doctors wore those strange beaked masks. 
• BBC: History Extra. Why did 17th century plague doctors wear peculiar beaked masks? 
• BBC: History Extra. Everything you know about 17th century London is wrong. 
• Jean-Jacques Manget, Traité de la peste recueilli des meilleurs auteurs anciens et modernes, (Genève, 1721)  p. 3
• John Timbs, The Mirror of Literature, Amusement and Instruction Vol. 37 (1841) p. 369, 370.

afbeelding

Wikimedia Commons. De Snaveldokter [Public Domain]