Waarom heeft Friesland een eigen taal?
Friesland is onderdeel van Nederland, maar de provincie wordt vaak gezien als vreemde eend in de bijt. Friesland heeft haar eigen cultuur en heeft als enige Nederlandse provincie een eigen taal. Hoe is dit zo gekomen?
De Friezen waren een verzameling van Germaanse stammen, zoals de Angelen en de Saksen, die onderweg naar Engeland in het gebied boven de Rijn neerstreken. In het begin van de middeleeuwen omvatte het gebied van de Friezen de een lange strook aan de westkust van de Noordzee, vanaf het Belgische Zwin tot aan de Duitse rivier de Wezer. Dit 'Friese rijk' werd ook wel Magna Frisia genoemd.
In de eeuwen daarna werd het gebied van de Friezen steeds verder opgedeeld. In de achtste eeuw veroverden de Franken het gebied tussen de Rijn en de huidige Zuiderzee, dat sindsdien West-Frisia werd genoemd. Door de Sint-Luciavloed in 1287 werd de Zuiderzee uitgebreid, wat West-Frisia verder afscheidde van de rest van de Friezen. Het gebied tussen Leeuwarden en Duitsland kwam onder de controle van de stad Groningen. Het gebied tot aan de Duitse Wezer kwam uiteindelijk onder Duits bewind te staan, en kreeg de naam Ostfriesland. Afgezien van enkele onderbrekingen is dit sindsdien altijd zo gebleven.
In het begin van de achtste was niet alleen hun aanzienlijk grote grondgebied een belangrijke bron van rijkdom voor de Friezen, de Friezen waren ook erg succesvolle handelaren. Huiden, wol, textiel, teer, hout, olie, wijn, honing of gerookte vis, de Friezen konden verhandelden het door heel Europa. In Geschiedenis Magazine 3 van 2022 vertelt Luit van der Tuuk hoe ze dat voor elkaar kregen.
Provincie Friesland
Maar in het gebied tussen Vlieland en Leeuwarden, bleven de Friezen tot het eind van de middeleeuwen zelfstandig. De Friezen vielen niet onder het feodale systeem, waardoor ze aan niemand verantwoording aflegden. Wel waren er plaatselijke leiders die de macht over kleine regio’s rondom hun woonplaats hadden. Zij verdedigden hun territorium met kleine legers en stinzen, ronde torens die als verdediging dienden. Deze periode staat bekend als de Friese Vrijheid. Aan de Friese Vrijheid kwam echter een einde toen Albrecht van Saksen in 1498 het gebied van de Friezen innam. Later, in 1524, kreeg keizer Karel V het gebied in handen, waarna de regio onder Habsburgs bewind kwam te staan. Tijdens de Reformatie bekeerden de Friezen zich tot het protestantisme en namen ze deel aan de Nederlandse Opstand tegen de Spaanse Filips II. In 1579 werd het gebied een provincie: Friesland.
Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!
Verwarring Friezen en Frisii
Onder invloed van de Romantiek dachten historici in de 19e eeuw dat de Friezen direct afstammen van de Frisii-stam, die door Romeinse geschiedschrijvers werd genoemd. Dit beeld klopte echter niet helemaal. De Germaanse Frisii leefden weliswaar in hetzelfde gebied boven de Rijn, maar ze waren niet aan de Friezen verwant. De Frisii hadden rond 400 na Christus het gebied namelijk verlaten, nadat hun aantal drastisch daalde. Toen de Angelen en Saksen in het gebied boven de Rijn kwamen werden zij vernoemd naar hun voorgangers. Toch heerste er in de 19e eeuw het idee dat de 19e-eeuwse Friezen direct afstamden van de Frisii en kwam de geschiedenis van Friese volk steeds meer in de belangstelling te staan. Het was in deze tijd dat de Friezen hun cultuur en eigen taal omarmden.
De Friese taal
Er wordt al eeuwenlang Fries gesproken. De eerste geschreven teksten in het Fries stammen uit de middeleeuwen. De 17 keuren en 24 landrechten van het Friese volk zijn tussen de 11e en 13e eeuw in het Oudfries geschreven, een Germaans dialect. Vanaf het moment dat hertog Albrecht van Saksen in 1498 besloot dat het Nederlands de bestuurstaal in Friesland moest worden, werd het Fries voornamelijk een gesproken taal.
Maar vanaf de 19e eeuw kende de Friese taal een heropleving. Dit was de tijd van de Romantiek, waarin het gevoel een centrale plek innam. Er ontstond grote belangstelling voor eigen volk en volkscultuur. Zo ook in Friesland, waar het Fries opnieuw schrijftaal werd: het Nieuwfries. Er werd een standaardspelling ontworpen en het Fries werd niet langer als dialect gezien maar als een taal. Er verschenen vele literaire stukken in het Fries. Toch duurde het tot 1956 voordat het Fries als officiële taal werd erkend door de Nederlandse overheid. Hiermee is het Fries de enige taal die naast het Nederlands deze status heeft. Het jaar daarop werd ook de Friese vlag vastgelegd. Het Fries staat nu gelijk aan het Nederlands en men mag de Friese taal in al het rechtsverkeer gebruiken. Naast Friesland wordt het Fries ook nog gesproken in het Westerkwartier van Groningen, in het Duitse Saterland en in het Deense Sleeswijk Holstein.
