Wat is Juneteenth?

Juneteenth is sinds 2021 een Amerikaanse nationale feestdag. Al langer was Juneteenth - een verbastering van June nineteenth, 19 juni - in veel Amerikaanse staten een vrije dag. Maar wat wordt er precies gevierd op Juneteenth?

Kort uitgelegd wordt op Juneteenth de afschaffing van de slavernij in Amerika gevierd. Maar dat is een beetje raar. De officiële afschaffing van de slavernij in de Verenigde Staten kent namelijk twee belangrijke momenten: de Emancipation Proclamation die op 1 januari 1863 in werking trad en 18 december 1865, het moment dat het dertiende amendement dat de slavernij afschafte, in werking trad. Maar geen van deze data heeft iets met 19 juni te maken. Waarom wordt er dan op 19 juni stil gestaan bij de afschaffing van de slavernij in de VS?

Slavernij in Texas tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog

Dat heeft alles te maken met het verloop van de Amerikaanse burgeroorlog (1861 – 1865). Terwijl de troepen van de noordelijke Unie langs de oostkust oprukten richting het zuiden, trokken veel plantagehouders mét slaven richting de afgelegen delen van Texas. Zo groeide de bevolking van Texas in slechts enkele jaren met naar schatting 150.000 slaven.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Toen in het oosten van de geconfedereerde staten generaal Robert E. Lee op 9 april 1865 zich met zijn leger overgaf, gaven duurde het nog tot eind mei voordat alle geconfedereerde troepen zich formeel hadden overgegeven. In het westen van de geconfedereerde staten vocht het geconfedereerde Leger van Trans-Mississippi nog door tot eind mei, sommige delen van dat leger zelfs tot in juni. Daarnaast lagen de meest westelijke delen van het geconfedereerde gebied ook ver van het front. Daardoor duurde het lang voordat de troepen van de Unie in het gebied aankwamen, terwijl dat gebied nu officieel onder hun controle viel. Een van die plekken was Galverston, een eiland in de Golf van Mexico voor de kust van Texas, iets ten zuiden van Houston. Galverston en Houston waren twee van de plaatsen waar veel slavenhouders uit het oosten naartoe waren getrokken. Zodoende verbleef een groot deel van de ruim 250.000 slaven die nog in Texas waren, in de buurt van deze twee plaatsen.

19 juni 1856: Order no. 3 wordt uitgevaardigd

Het duurde tot 19 juni 1865 voordat generaal-majoor Granger namens de troepen van de Unie in Galverston aankwam en formeel de macht over de stad en de omliggende gebieden overnam. Een van de eerste dingen die hij daarbij deed was het uitvaardigen van Order no. 3. Een later legendarisch geworden order, waarin hij verklaarde dat alle slaven vrij waren.

Daarmee waren de slaven op de plantages formeel dus vrij, maar dat betekende niet dat ze meteen vrijgelaten werden. Veel slavenhouders probeerden de  het nieuws zo lang mogelijk uit te verhullen. De meesten van deze uitstellers wachtten simpelweg af tot er een gezant van Granger langskwam die het nieuws bekend maakte. Iets dat, aangezien Granger minder dan 2000 troepen bij zich had, soms lang op zich liet wachten. En zelfs als het nieuws bekend was, duurde het nog tot na de oogsttijd voordat de slaven écht vrijgelaten werden. Slavenhouders zetten hun personeel na 19 juni simpelweg weer aan het werk, al dan niet met geweld. Meer dan eens werden mensen die na de bekendmaking van Order no. 3 van een plantage wilden vertrekken simpelweg neergeschoten. Dat was niet alleen iets dat op afgelegen plantages gebeurde. Niemand minder dan de burgermeester van Galverston zou zijn slaven na de ceremoniële bekendmaking van Order no. 3 zonder pardon weer aan het werk hebben gezet. 

Hoewel het vaak maanden of zelfs jaren duurde voordat de laatste slaven in Texas écht vrij werden gelaten, werd 19 juni toch een belangrijke dag. Historica Elizabeth Hayes Turner citeerde in een onderzoek een van de nazaten van de slaven die die dag vrij werden gelaten: “The way it was explained to me the 19th of June wasn’t the exact day the Negro was freed. But that’s the day they told them that they was free.”

Van spontane herdenking tot nationale feestdag

Al een jaar na de verklaring van Order no. 3, verzamelden veel inmiddels vrijgelatenen zich in Galverston om de uitvaardiging van het order te herdenken. Gekleed in hun beste kleding zochten mensen elkaar op om te sporten, dansen, bidden, zingen en samen te eten. Bij dat eten was een bijzondere rol weggelegd voor aardbeiensap. Het rode sap vloeide rijkelijk, niet zozeer voor de smaak, maar omdat in de ogen van velen de rode kleur symbool stond voor het bloed dat tijdens de eeuwen van slavernij gevloeid had. Het volksfeest werd vaak gevierd op grond dat nu in bezit was van voormalige slaven. Daarmee was het feest ook écht een teken van emancipatie: van geketend naar grondeigenaar in één jaar. 

Maar de festiviteiten groeiden uit tot meer. Racisme en slavernij waren diepgeworteld in de maatschappij van de zuidelijke staten en dat was niet zomaar opgelost. De Jim Crow wetten gaven de Afro-Amerikaanse bevolking nog altijd minderwaardige status en vormden voor velen een rechtvaardiging voor grof geweld. Temidden van die onrechtvaardigheid en geweld, werden de festiviteiten rondom Juneteenth niet alleen een herdenking van de dag dat men te horen kreeg dat men vrij was, maar ook een protest tegen de onrechtvaardigheid van de maatschappij. Dat feest en protest verspreidde zich, doordat veel Afro-Amerikanen Texas verlieten. Ze waren op zoek naar meer veiligheid in andere staten. En hoewel er in verschillende staten al andere herdenkingen waren, verspreidde Juneteenth zich razendsnel en nestelde het zich in het geheugen van velen.

Gek genoeg nam het belang van het feest af tijdens de hoogtijdagen van de Burgerrechtenbeweging. De andere manifestaties en het geweld dat daar soms bij kwam kijken, werden vaak een domper op de feestvreugde. Dat veranderde in de jaren 70, toen de Juneteenth langzaam maar zeker steeds feestelijker werd. Een hoogtepunt kwam in 1980, toen Juneteenth in Texas een officiële feestdag werd en de democratische State Representative van Texas Al Edwards een groot feest organiseerde. Dat was het begin van een gestage opmars van het feest. In steeds meer staten en steden werd Juneteenth een feestdag waarbij mensen vrij kregen. Vaak wordt er groots en feestelijk ontbeten, waarna er gebeden wordt en Order no. 3 wordt voorgelezen, vaak door iemand in een historisch kostuum. Daardoor kreeg het feest steeds meer het karakter van een nationale feestdag, waardoor de roep om er ook echt een nationaal feest van te maken, steeds sterker werd. 

Nu is Juneteenth dus in heel de VS een feestdag geworden waarbij ambtenaren vrij krijgen en veel scholen dicht gaan. In veel andere landen open mensen dat het voorbeeld van de VS gevolgd wordt en dat de dag dat slavernij werd afgeschaft ook in die landen een échte feestdag gaat worden. In Nederland zou dat dan 1 juli, Keti-Koti, kunnen zijn.

Bronnen:

• PBS: What is Juneteenth?
• Washington Post: Juneteenth celebrates ‘a moment of indescribable joy’: Slavery’s end in Texas
• Encyclopedia Britannica: Juneteenth
• History: What is Juneteenth?
• National Museum of African American History: The Historical Legacy of Juneteenth