De geschiedenis van de luisterboeken

Luisterboeken zijn de afgelopen jaren steeds populairder geworden. Op zich best begrijpelijk, want aan audioboeken zitten een aantal belangrijke voordelen. Je kunt je ogen rust geven en op vakantie hoef je niet meer een zware tas vol boeken mee te zeulen. Steeds meer titels verschijnen daardoor tegenwoordig ook als audioboek, waaronder ook geschiedenisboeken. Tegenwoordig kan je dan ook makkelijk luisterboeken over geschiedenis lenen bij de bibliotheek. Maar hoe zijn luisterboeken eigenlijk ontstaan?

Je zou het misschien niet verwachten, maar volgens sommige historici verscheen het eerste luisterboek al in 1877. Dat jaar vond de Amerikaanse uitvinder Thomas Edison namelijk de fonograaf uit, een voorloper van de grammofoon. Dankzij deze uitvinding werd het voor het eerst mogelijk om geluid op te nemen. Het eerste dat Edison hiermee opnam, was het Engelse kindergedichtje “Mary had a little lamb”. Aangezien dit een geschreven werk is, werd hiermee dus de eerste audioversie van een literair werk gemaakt, zo beargumenteren historici. Hoewel hier technisch gezien een kern van waarheid in zit, was dit nog zeker geen ‘volwaardig’ luisterboek.

Geïntroduceerd voor veteranen

Dankzij de introductie van de grammofoon, werd het in de decennia daarop mogelijk om langere geluidsopnames te maken. Dit trok ook de aandacht van The American Foundation for the Blind, die zich inzette voor blinden en slechtzienden. Een van hun doelen hierbij was om ook blinden in de Verenigde Staten de gelegenheid te geven om boeken te lezen. Een extra moeilijkheid hierbij was dat na de Eerste Wereldoorlog duizenden veteranen terugkeerden, die in de strijd blind waren geworden door gifgasaanvallen of granaatscherven. Brailleboeken waren voor hen niet praktisch, aangezien ze hier niet van jongs af aan mee hadden leren omgaan.

Om deze veteranen toch van boeken te kunnen laten genieten, lanceerde de Foundation het "Talking Books Program". Hierbij werden er opnames gemaakt van mensen die boeken voorlazen op grammofoonplaten, die vervolgens naar bibliotheken werden gebracht. Blinde mensen konden ze daar beluisteren en zo toch van boeken genieten. In deze tijd kon er wel maximaal een kwartier per kant van de grammofoonplaat worden opgenomen, dus deze platen bevatten vooral losse hoofdstukken in plaats van volledige boeken.

Eerste Nederlandse luisterboek

Met de introductie van de bandrecorder, werd het vanaf de jaren ’50 ook mogelijk om volledige boeken op te nemen. Hierdoor kregen luisterboeken een extra stimulans. Vanuit de Verenigde Staten verspreidde ze zich in de jaren daarop geleidelijk over de rest van de wereld. In Nederland werd het eerste luisterboek in 1955 opgenomen, in het blindeninstituut Sint Henricus in Grave. Het betrof een Nederlandse vertaling van The Old Man and the Sea van Ernest Hemingway.

Luisterboeken-industrie ontstaat

Vanaf halverwege de jaren ’60 verschenen luisterboeken standaard op cassettebandjes, in plaats van vinylplaten. In deze periode bleef het aantal beschikbare audioboeken echter nog beperkt. Pas in de jaren ’80 zou de audioboeken-industrie echt op gang komen. In deze periode verscheen namelijk ook de CD op de markt, die zich uitstekend bleek te lenen voor luisterboeken. Bovendien werd in 1986 de Audio Publishers Association opgericht in de VS, een non-profitorganisatie die zich inzette voor de promotie van het luisterboek. Mede dankzij de inspanningen van deze stichting, vond het luisterboek zijn weg naar steeds meer Amerikaanse bibliotheken.

Ook in Nederland kwam het audioboek in de jaren ‘80 op. In eerste instantie in de omgeving van Annie M.G. Schmidt, die met literaire vrienden hadden een voorleesclubje gevormd. Er bleek echter ook in Nederland een markt voor luisterboeken te zijn, waardoor er al snel meer titels in voorgelezen vorm op cassetteband en CD verschenen.

Digitale luisterboeken

De opkomst van het internet in de jaren ’90 vestigde de positie van het luisterboek definitief. Hierdoor werd het namelijk ook mogelijk om audioboeken in digitale vorm te downloaden. Met de introductie van de smartphone, kon men daardoor ook luisterboeken beluisteren via digitale apps. Hiervan verschenen er meerdere op de markt, waardoor consumenten de apps nu zelfs vooraf op Alle Luisterboeken kunnen vergelijken. De groeiende populariteit van het audioboek was ook in het aantal titels terug te zien. Waar er in 2011 nog 7.200 titels als audioboek verschenen, was dit aantal in 2016 al naar 51.000 gestegen. Vandaag de dag zijn luisterboeken dan ook wereldwijd een vast onderdeel van onze (voor)leesbeleving geworden.