De geschiedenis van Europees porselein in Saksen

Bij de geschiedenis van porselein denkt men toch snel aan China. Hoewel porselein hier inderdaad voor het eerst werd ontwikkeld, vindt porselein ook haar oorsprong in het Duitse Saksen. Wat is precies de ontstaansgeschiedenis van Europees porselein?

Johann Friedrich Böttger

Hoewel porselein inderdaad voor het eerst werd gecreëerd in het Chinese keizerrijk, heeft ook Saksen iets bij te dragen aan de ontstaansgeschiedenis van deze bekende vorm van keramiek.  Het verhaal van het Saksisch porselein begint met een alchemist en een poging om goud te maken. Alchemist Johann Friedrich Böttger beweerde namelijk dat hij dit voor elkaar kon krijgen, waarop de keurvorst van Saksen, August de Sterke, hem opdroeg dit ook daadwerkelijk te doen. De keurvorst was namelijk een groot fan van porselein en bezat ook een eigen collectie.

Goud maakte Böttger niet, maar wel porselein. Samen met de Saksische Ehrenfried Walther von Tschirnhaus ging Böttger aan de slag. Onder andere met de hulp van mijnwerkers uit Freiberg, een stad bij het ertsgebergte, werden verschillende materialen uitvoerig onderzocht. In 1707 boekte Böttger succes toen hij ontdekte hoe hij bruin porselein moest maken. Een jaar later lukte het hem ook om ook wit porselein te creëren. Het recept tot het maken van porselein was nu ook in Europa ontdekt! In Dresden, waar Böttger zijn laboratorium had, is langs de oever van de Elbe nog steeds een plaquette te vinden dat de ontdekking memoreert.

Albrechtsburcht

Nu het daadwerkelijk gelukt was porselein te creëren, zou het ook geproduceerd worden. De productie verplaatste zich naar Meissen, een stad in de buurt van Dresden. In Meissen bevond zich de Albrechtsburcht. Deze burcht uit 1471 was de eerste Duitse burcht die werd gebouwd als residentie in plaats van als militaire vesting. De burcht was haar functie als residentie al een tijd kwijt, toen de Albrechtsburgt in 1710 in gebruik werd genomen als een soort porseleinfabriek, waar honderden mensen Saksisch porselein maakten.

Meissen porselein

Het porselein uit Meissen kreeg al gauw de bijnaam het ‘witte goud’. De productie van porselein in Europa bleef alleen niet beperkt tot Meissen. Al gauw werden er op verschillende plaatsen in Europa fabrieken opgezet. In 1722 werd het  Meissen porselein daarom voorzien van een logo van twee gekruiste blauwe zwaarden, om zo de kwaliteit en echtheid van het Meissen porselein te waarborgen. Ruim 150 jaar functioneerde de Albrechtsburcht als de productieplaats van het Meissen porselein, totdat er een nieuwe porseleinfabriek werd gebouwd in de stad. De burcht werd gerestaureerd en huist vandaag de dag onder meer een permanente tentoonstelling over de geschiedenis van het ‘witte goud’ in Meissen. Ook in de huidige porseleinfabriek Staatliche Porzellan Manufaktur Meissen leeft de geschiedenis voort. De originele mallen voor al het geproduceerde porselein van de laatste 300 jaar zijn namelijk bewaard gebleven. In het museum van de Meissen Porcelain Foundation is deze 300 jaar geschiedenis van de oudste porseleinfabriek van Europa ook te bewonderen. Helemaal bijzonder is het klokkenspel in de toren van de Frauenkirche in Meissen. Daar tikken de hamertjes van het carillon elke dag tegen porseleinen klokjes. Het carillon is het allereerste porseleinen klokkenspel ter wereld.

Fürstenzug

Naast het feit dat het Europese porselein in Dresden is ontstaan, heeft de stad nog meer bijzondere connecties met het ‘witte goud’. Hiervoor moet men onder andere een bezoek brengen aan het koninklijk paleis van Dresden. Het paleis werd in de middeleeuwen gebouwd voor de adellijke familie Wettin. De versiering op de buitenmuur van de hofstallen was echter over de jaren heen flink vervaagd en beschadigd. Ter ere van het 800-jarig jubileum van het huis Wettin werd er besloten een groots nieuw werk de plaatsen. De kunstenaar Wilhelm Walther zou alle voormalige Saksische vorsten op de muur afbeelden. Deze afbeelding zou echter volledig uit porselein bestaan!

Deze Fürstenzug, ofwel parade van vorsten, bestaat uit wel 25.000 stukjes porselein. Dit maakt het de grootste afbeelding gemaakt van porselein ter wereld. Het werk is 102 meter lang en toont 35 verschillende bestuurders (en daarnaast ook andere figuren zoals wetenschappers, soldaten, kinderen, etc.). Onder andere de vader van Anna van Saksen (de tweede vrouw van Willem van Oranje) is op de muur te bewonderen. Ook de een na grootste afbeelding van porselein is trouwens in Dresden te vinden. In de stationshal van Dresden-Neustadt bevind zich een porseleinen afbeelding van de mooiste kastelen van Saksen.

De Zwinger

Een ander aan porselein verbonden gebouw in Dresden is de Zwinger. August de Sterke gaf in 1709 opdracht tot het maken van dit paleiscomplex. Tegenwoordig bevindt zich hier onder andere de Porzellansammlung (de porseleinverzameling). Eerder in dit artikel is August zijn liefde voor porselein al genoemd. Dit ging zelf zo ver dat hij in 1717 zeshonderd van zijn soldaten ruilde voor 151 stukken porselein.  Naast Aziatisch porselein verzamelde hij ook veel van het Meissen porselein. Deze enorme porselein collectie is dus nu nog te bewonderen in het Zwinger. Ook het Glockenspielpavillon maakt deel uit van het Zwinger. Een grote klok die zich boven een van de uitgangen van het complex bevindt, wordt omringd door een porseleinen klokkenspel. Het klokkenspel, gemaakt in de porseleinfabriek van Meissen, werd in 1933 geplaatst, de klok volgde kort daarop. Elke 15 minuten is dit klokkenspel nog steeds over het terrein van de Zwinger te horen.

Bronnen:

Meissen.com: The invention of the first European porcelain
Porzellansammlung.skd.museum: History of the collection
Der-dresdner-zwinger.de: Übersicht