De legende van Guinefort van Bourgondië, de heilige windhond

Binnen het christendom zijn er verschillende verhalen waarin dieren voorkomen. Zo is Jezus het Lam Gods en zo bouwde Noach een ark waarop hij vele dieren verzamelde. Maar dat dieren vereerd worden als een heilige komt niet vaak voor in het christendom. Toch gebeurde dat volgens de overlevering wel bij Guinefort van Bourgondië, een windhond die als heilige werd vereerd.

Het verhaal van Guinefort van Bourgondië speelt zich af in de dertiende eeuw na Christus. De Dominicaanse monnik Stefanus van Bourbon maakte eind dertiende eeuw een rondreis in de regio Dombes, in de buurt van Lyon. Hij kwam erachter dat er in de regio iemand werd waar hij als monnik nog nooit over gehoord had, als heilige vereerd werd. In die tijd werd door de kerk bij hoge uitzondering iemand heilig verklaard maar op lokaal niveau werd er iets flexibeler met die regels omgegaan en zo kenden veel gebieden hun lokale heiligen. Ook in de buurt van het Franse plaatsje Neuville, zo’n veertig kilometer ten noorden van Lyon.

Guinefort

Hier hoorde Stefanus van Bourbon het verhaal van Guinefort. Tot zijn verbazing ging het hier in plaats van een mens over een hond. Guinefort was namelijk een windhond van een edelman uit het plaatsje Neuville. Deze edelman zou op een dag samen met zijn vrouw het huis voor een aantal uur verlaten en hun kindje achterlaten bij de trouwe hond Guinefort. De baby lag bij vertrek rustig ingebakerd te slapen in de wieg en zodoende was het geen probleem om er even tussenuit te zijn.

Totdat er vlak na het vertrek van de edelman en zijn vrouw een slang richting de wieg kroop van de baby. Guinefort bleek echter op zijn hoede en greep in. Hij duwde de wieg omver waarin de baby lag te slapen en viel de slang aan. Na veel beten over een weer wist de windhond de slang in stukken te bijten. Na het bloedige gevecht nam Guinefort weer zijn post in bij de ingang van het huis om de wacht te houden totdat de edelman was teruggekeerd. De baby lag ongedeerd verder te slapen in de wieg waarin het kindje was vastgemaakt.

Bij thuiskomst zagen de vrouw en de edelman het bloedige tafereel. Er lag overal bloed en de wieg van de baby lag op zijn kant. Er ontstond paniek en er werd meteen gedacht dat Guinefort de baby had aangevallen. Daarop trok de edelman zijn zwaard en sneed de keel door van zijn windhond. Minuten later zouden de edelman en zijn vrouw er pas achter komen dat het juist Guinefort was die hun baby had beschermd tegen de slang.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Lokale heilige

Toen de edelman erachter kwam dat hij een enorme fout had gemaakt begroef hij zijn trouwe Guinefort in een put nabij zijn huis. Hij vulde de put met stenen en plantte bomen naast het graf als verering voor zijn hond. Toen het verhaal in de regio rondging kwamen steeds meer boeren uit de omgeving naar de begraafplaats om de hond te eren. Mensen kwamen bidden en namen soms zelfs hun zieke kinderen mee in een poging hen te genezen. Het graf zou een soort lokaal bedevaartsoord worden en Guinefort werd gezien als een genezer van kinderen.

De Dominicaanse prediker Stefanus van Bourbon hoorde het verhaal en bezocht zelfs de plek waar Guinefort lag begraven. Maar waardering voor de heilige windhond, had de monnik niet. Volgens hem waren de gebeden en zelfs kleine offergiften aan het graf van Guinefort niet gericht aan God. Hij schreef later in zijn boek De Superstiione: Op St. Guinefort dat het bidden tot de hond enkel demonen opriep en juist het tegenovergestelde effect zou hebben. Van Bourbon probeerde in de regio te prediken tegen de cultus die om Guinefort was komen te hangen. Maar dit had weinig effect.

Cultus

Toen in de 16e eeuw het protestantisme opkwam in Frankrijk werd het verhaal van Guinefort door de vroege protestante kerken sterk bekritiseerd. Zij zagen in het verhaal van Guinefort een schoolvoorbeeld van de misstanden en dwalingen van de katholieke kerk. Zowel katholieke als protestantse geestelijken, maar ook wereldlijke leiders probeerden de verering van Guinefort te bestrijden en er werden zelfs boetes ingesteld voor mensen die werden betrapt op het vereren van de hond. Desondanks bleven streekbewoners de hond vereren en het lijkt er zelfs op dat de cultus rondom Guinefort zich enigszins verspreidde. Historicus Jean Claude Schmitt vond zelf na de Eerste Wereldoorlog nog bewijs dat er naar Guinefort gebeden werd in de regio rond zijn begraafplaats.

Of het verhaal over de heilige windhond Guinefort historisch gezien klopt is maar zeer de vraag. Er zijn namelijk verschillende andere, soortgelijke verhalen waarin een hond en een slang een rol spelen. Maar Guinefort moet voor veel mensen, vooral in de regio van zijn begraafplaats, toch van grote waarde zijn geweest. Ondanks dat de hond door de katholieke kerk nooit als heilige is bestempeld.

Desondanks is het verhaal wel van waarde voor historici. De manier waarop de kerk omging met de lokale verering van een hond, laat goed zien dat de manieren waarop gelovigen hun geloof beleden -en belijden- niet altijd overeenkomen met hoe de instituties van de kerk de liturgie vormgeven.