De onmisbare rollen van vrouwen in het leger tijdens de Tweede Wereldoorlog

Tijdens de Tweede Wereldoorlog vervulden vrouwen cruciale rollen in het leger. Hun bijdragen waren essentieel voor de geallieerde inspanningen. Van het vervullen van administratieve taken tot het verplaatsen van gevechtsvliegtuigen, vrouwen stonden hun mannetje en verlegden grenzen in een door mannen gedomineerde omgeving. Maar toch wordt de rol van vrouwen die in het leger dienden, vaak over het hoofd gezien.

Vrouwen stappen in de mannenwereld tijdens de Tweede Wereldoorlog

In de meeste delen van de wereld waren vrouwen in militair uniform aan het begin van de Tweede Wereldoorlog zeldzaam, maar in de jaren van oorlog werd dit vanzelfsprekender. Vrouwen over de hele wereld kregen tijdens de Tweede Wereldoorlog verschillende mogelijkheden om ‘mannelijke’ rollen te vervullen, ook binnen het leger. Het tekort aan arbeidskrachten was voor veel landen de reden om vrouwen op te roepen om deze rollen over te nemen, terwijl de mannen naar het front gestuurd werden. Hoewel vrouwen niet volledig dezelfde functies bekleedden als mannen, werd er van hen verwacht dat zij in wat zij deden op hetzelfde niveau als een man met dezelfde functie zouden presteren. Ook in het leger. Ze volgden dezelfde militaire opleiding, deden hetzelfde werk en leefden onder dezelfde omstandigheden.

Gender onderscheid

Welke rollen de vrouwen precies op zich konden nemen, verschilde per land. De werkende vrouw, maar vooral de vrouw in uniform was namelijk in veel landen nog lang niet normaal. Vrouwen hoorden thuis te zijn voor de opvoeding van de kinderen en voor het verzorgen van het huishouden. Door deze gedachten waren velen overtuigd dat de vrouwen die een legeruniform aankregen, geen gevaar mochten lopen. Zo besloten de Westerse landen dat vrouwen in het leger tijdens de Tweede Wereldoorlog niet in gevechtsfuncties mochten dienen.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

De Sovjet-Unie kende daarentegen geen enkel bezwaar op het toetreden van de gevaarlijke frontlinies. Hoewel het overgrote deel van de vrouwen die in het leger dienden, op ondersteunende functies zoals verpleegster terechtkwamen, dienden veel vrouwen in gevechtseenheden van het Rode Leger, bijvoorbeeld als piloot, sluipschutter of als tankbemanning. De vrouwelijke piloten van een kleine bommenwerper-eenheid kregen de naam nachtheksen vanwege de beruchte nachtelijke aanvallen waarbij de bommenwerpers bijna geruisloos op de vijand af konden vliegen, een geluid dat door de Duitsers werd vergeleken met een vliegende bezem. De nachtheksen hielpen in 1944 om de Krim en Wit-Rusland te bevrijden en in 1945 bombardeerden ze de laatste verwoeste gebieden rondom Berlijn.

Het vervullen van banen binnen het leger

Ondanks dat de meeste vrouwen niet direct meevochten, was het werk van vrouwen bij de Britse strijdkrachten van cruciaal belang voor de oorlogsinspanningen. Ook de Amerikaanse vrouwen meldden zich massaal aan bij het leger. 350.000 vrouwen maar liefst. Vanwege de angst voor de publieke opinie kregen de Amerikaanse vrouwen vaak niet-gevechtsrollen zoals administratie, vrachtwagenchauffeurs en hulppiloten, of verpleegster in de militaire hospitalen.

Hoewel veel vrouwen achter de frontlinies bleven, vervulden ze tijdens hun diensttijd meer dan 200 essentiële banen en velen riskeerden hun leven. Verpleegsters die in de hospitalen vlak achter het front dienden, kwamen alsnog in de vuurlinies terecht als de vijand door de linies heen brak. Dat vrouwen niet in eenheden aan het front dienden, wil niet zeggen dat vrouwen helemaal niet vochten. Zo dienden vanaf 1941 veel vrouwen bij de Britse luchtafweer. Hoewel een koninklijke maatregel besloot dat vrouwen geen vuurwapens mochten afvuren, waren ze als onderdeel van de luchtafweer niet minder belangrijk. De kanonnen werden vaak geladen en afgevuurd door mannen, maar het opsporen van de vijandelijke vliegtuigen en het berekenen van de baan die het projectiel moest afleggen, werd vaak door vrouwen gedaan.

Vrouwen bij de luchtmacht

Veel vrouwen kwamen ook in de luchtmacht terecht waar ze uitzonderlijk werk deden. Zo repareerden ze vliegtuigen, tankten ze de vliegtuigen vol en laadden ze munitie bij. Daarnaast hadden ze cruciale rollen bij het aansturen van vliegtuigen en werkten ze in radarstations als spotters in controlekamers. Deze twee taken waren van groot belang bij de Battle of Britain en waren behoorlijk goed georganiseerd. Een beroemd geworden taak die door vooral vrouwen werd uitgevoerd, was het bijhouden van de posities van de verschillende squadrons in de war rooms van het opperbevel. Met meerdere vrouwelijke collega’s stonden ze rondom een grote landkaart en schoven ze continue pionnen die de posities van zowel de Britse als de Duitse vliegtuigen aangaven, over de kaart. Een taak die met grote precisie en tegelijk razendsnel uitgevoerd moest worden, terwijl overal om hen heen telefoons rinkelden en stemmen de laatste updates riepen. Deze war rooms waren het zenuwcentrum van de Britse oorlogsinspanning tijdens de Battle of Britain en er rustte een enorme druk op de schouders van de vrouwen. Hun werk onder die extreem hoge druk, in die chaotische omgeving wordt nog altijd als een belangrijke prestatie gezien.

Ondanks dat de vrouwen tijdens de Battle of Britain dus niet zelf de trekker overhaalden, vielen er ook onder hen dodelijke slachtoffers tijdens de bombardementen, op vliegvelden, maar zeker ook in de radarstations die een belangrijk doelwit waren. Desondanks zetten velen hun werk voort, ondanks het gevaar van de bombardementen, waardoor het revolutionaire systeem waarmee de Britse luchtverdediging georganiseerd was, kon blijven functioneren. Militair historici zijn ervan overtuigd dat dat systeem ervoor gezorgd heeft dat de Royal Air Force de aanvallen van de Luftwaffe wist te weerstaan.

Ook in Amerika leverden vrouwen belangrijke taken bij de luchtmacht. Als piloten van de Women Airforce Service Pilots (WASP) vlogen ze lange afstanden om de vliegtuigen en bommenwerpers van de fabriek naar de vliegvelden aan het front te krijgen om zo de neergeschoten en beschadigde vliegtuigen te vervangen. Dit gebeurde met gevaar voor eigen leven.

Vrouwen in legerkorpsen

Vrouwen dienden niet alleen in de luchtmacht, maar ook in legerkorpsen. In Amerika en Groot- Brittannië werden voor vrouwen verschillende hulptakken binnen het leger opgericht, maar in geen enkel land vochten er zoveel vrouwen mee in de Tweede Wereldoorlog dan de vrouwen van de Sovjet-Unie. Veel van de vrouwelijke sovjet-soldaten zaten in sluipschuttereenheden en soms werden ze zelfs als barbaars beschouwd. De beruchtste vrouwelijke Sovjet-soldaat was de Russische Ljoedmila Pavlitsjenko. Ze doodde meer dan driehonderd Duitsers en werd daarmee de dodelijkste vrouwelijke sluipschutter uit de geschiedenis. In het gehele sluipschutterleger van Joseph Stalin zaten tweeduizend vrouwen. Slechts vijfhonderd van hen overlevenden de frontlinies.

Naast de sluipschuttereenheden bezaten veel vrouwen de rol als inlichtingenagent. Deze vrouwen parachuteerden vaak achter vijandelijke linies, lieten de Duitse troepen in een hinderlaag lopen of gaven informatie door. Erg gevaarlijk werk, omdat ze dood en marteling riskeerden.

Vrouwen in de veldhospitalen

Ook de vrouwen die zich vlak achter het front in veldhospitalen bevonden, riskeerden hun leven. Van de angst voor de aanvallen op de veldhospitalen tot aan een eventuele inname door de vijand. De verpleegsters, vooral die aan het front, maakten de verschrikkingen van de oorlog van dichtbij mee. Zo zijn veel Amerikaanse verpleegsters aan het front in de Pacific geweest. Naast dat de medische taken hier van uiterst belang waren, luisterden de verpleegsters ook naar de verhalen van de soldaten. Ze boden een luisterend oor en probeerden de soldaten, in hoeverre dat kon, op te beuren. Het werk in het Pacifische theater werd efficiënt en moedig uitgevoerd. Door de inzet van de verpleegsters was er een relatief laag sterftecijfer na verwondingen onder de Amerikaanse strijdkrachten in elk oorlogsgebied. Minder dan vier procent van de Amerikaanse soldaten stierf na medische zorg, verwonding of ziekte.

Vrouwen bij de marine

Verder werkten veel vrouwen in de marine. Ze kregen banen als officieren, zeelieden en parachutisten maar ook als luchtverkeersleiders en radio-operators. De vrouwelijke marine die achterbleef op het land, werkten vaak in luchtvaarteenheden.  Met behulp van deze vrouwen werden hier parachutes getest en mannen getraind in navigatie en artillerie. Daarnaast bedienden vrouwen de controletorens en communiceerden ze via een microfoon de binnenkomende vliegtuigen terwijl een collega het seinlicht bediende. De vrouwen op zee waren aan boord betrokken bij de communicatietaken van het schip. Hierbij waren ze verantwoordelijk voor het verzenden en ontvangen van berichten via onder andere radio’s en telegraafapparatuur. Daarnaast werd de controle over de navigatie en de stuurinrichting overgelaten aan de vrouw. Ze zorgden dat het schip in de juiste koers bleef varen en dat het schip veilig kon manoeuvreren op zee.

Na de Tweede Wereldoorlog

Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog ruilden de meeste vrouwen hun militaire uniform weer in voor hun burgerkleding. Ondanks de wil om hun baan, economische en sociale onafhankelijkheid te behouden, kregen vrij weinig vrouwen de kans om zich verder te ontwikkelen binnen het leger. De meeste vrouwelijke hulptakken werden vlak na de oorlog weer opgeheven. Bijna elke vrouw werd ontslagen met de gedachte dat de vrouwen het werk van de terugkerende mannen uit militaire dienst in zouden nemen.

bronnen:

• nationalww2museum.org: History at a glance: Women in World War II

• thecollector.com: What role did women play in World War II?

• npr.org: Female WWII Pilots: The original fly girls

• History.army.mil: U.S. Army Center of Military History

• airandspace.si.edu: Women Accepted for Volunteer Emergency Service: The WAVES Program in World War II

• nationalww2museum.org: It’s your war, too: Women in World War II