De Tweede Wereldoorlog in vogelvlucht: een overzicht

De Tweede Wereldoorlog ligt nog vers in het geheugen. Er zijn toen enorm veel dingen gebeurd, die erg lastig zijn om samen te vatten in één stuk. Toch gaan we dat proberen te doen door een overzicht te geven van de situaties die tot de oorlog hebben geleid, de belangrijkste gebeurtenissen tijdens de oorlog en het moment van de bevrijding. Wat gebeurde er precies tussen 1939 en 1945?

Ontstaan van het Fascisme

In Italië ontstond, onder leiding van Mussolini, het fascisme. Ondanks dat de Italianen in de Eerste Wereldoorlog –uiteindelijk- bij de winnende kant hoorden, zagen zij hier vrijwel niets van terug. De Italiaanse economie was slecht, de overheid was zwak; de Italianen waren niet tevreden. Mussolini wist hier gebruik van te maken en werd de eerste fascistische dictator, met dank aan veel steun van het volk. Onder zijn bewind nam Italië de macht in Ethiopië en Albanië over.

Duitsland herstelt van WOI

Duitsland was ook aan het herstellen van de Eerste Wereldoorlog, alleen stonden de Duitsers aan de verliezende kant. Ze moesten door het Verdrag van Versailles stukken land inleveren, herstelbetalingen doen, mochten maar een klein leger hebben en geen luchtmacht bezitten. Hitler had zelf meegevochten in de Eerste Wereldoorlog en voelde zich, net als veel andere Duitsers, vernederd. Hij beloofde Duitsland om het Verdrag van Versailles terug te draaien en daarmee de problemen van Duitsland op te lossen. Na een mislukte coup, kreeg hij uiteindelijk veel aanhang. Ook hij werd een fascistisch dictator en bouwde het Duitse leger op. Hitler ging nog iets verder. Hij wilde Lebensraum creëren voor het Arische ras. Dit betekende dat hij veel extra land nodig had om dit ras uit te breiden: dit werd zijn nieuwe doel.

Japan breidt het territorium uit

In Japan ontstonden er tevens fascistische ideeën en werden er pogingen gedaan om het territorium uit te breiden. In de Eerste Wereldoorlog hadden zij al de Duitse koloniën en eilanden in Azië overgenomen. Vanaf 1931 was Japan al bezig met aanvallen op China en Korea. De geallieerden wisten Japan echter terug te dringen. Japan ging vervolgens in 1938 oorlog voeren tegen de Sovjet-Unie. Japan won en annexeerde vervolgens Korea en delen van China. In China ontstond in 1937 het Marco Polobrugincident: gevechten tussen Japanse en Chinese legers. Japan had ook deze slag gewonnen en nam nog meer delen van China over.

Het voorkomen van oorlog

De As-mogendheden, Duitsland, Italië en Japan, deelden veel dezelfde (fascistische) ideeën. Daarnaast hadden ze ook dezelfde vijanden, dit waren de geallieerden. Zij bestonden uit de Verenigde Staten van Amerika, Groot-Brittannië, Frankrijk en de Sovjet Unie. De geallieerden startten onder leiding van de Britse premier Neville Chamberlain met de appeasement politiek, waaronder het Verdrag van München viel. Dit hield in dat oorlog werd vermeden door concessies te doen aan een andere macht, in dit geval met name aan Duitsland. Duitsland maakte hiervan handig gebruik en breidde haar macht uit in Oostenrijk (door de Anschluss) en Tsjecho-Slowakije. Italië en Duitsland sloten samen het Staalpact af, waarin de vriendschap en alliantie tussen deze twee landen werd vastgelegd.

De oorlog begint

Duitsland wilde Polen invallen. Frankrijk en Groot-Brittannië gaven aan dat zij dan Duitsland de oorlog zouden verklaren. Duitsland wilde geen oorlog aan twee fronten vechten, aangezien de Sovjet Unie in het oosten van Duitsland op de stoep stond. Hitler wist dit op te lossen door een deal met de Sovjet Unie te sluiten waarin zij het Poolse gebied onder elkaar verdeelden. Op 1 september 1939 was het zo ver: Duitsland viel Polen binnen. Als reactie daarop verklaarden Groot-Brittannië en Frankrijk de oorlog aan Duitsland.

Schemeroorlog

In de eerste maanden van de oorlog gebeurde er nauwelijks iets. Frankrijk wilde de vijand niet aanvallen, uit angst voor een herhaling van de Eerste Wereldoorlog. Groot-Brittannië wilde de oorlog diplomatiek oplossen. Als gevolg hiervan werd er nauwelijks militaire actie uitgevoerd van beide zijden in de eerste acht maanden van de oorlog. Deze periode werd ook wel de Schemeroorlog of Sitzkrieg genoemd. Frankrijk lanceerde een klein offensief richting Duitsland, het Saaroffensief. Maar dat offensief werd al snel weer afgeblazen. Wat restte waren gevechten op zee, of hoog in de lucht.

De oorlog in Scandinavië

Zweden was neutraal, maar exporteerde wel IJzererts via Noorwegen naar Duitsland. De geallieerden probeerden deze export te stoppen, maar de Zweden weigerden en er werden op hoog niveau intensieve onderhandelingen gevoerd. Noorwegen en Zweden wilden echter neutraal blijven en weigerden toe te geven aan een van de partijen.

De Sovjet Unie besloot ondertussen Finland in te vallen, waarop de geallieerden voorstelden om Finland te helpen. Die hulp bleef echter beperkt tot enigszins beperkte leveringen van wapens en ander materieel. Vanuit het neutrale Zweden vertrokken ook veel vrijwilligers naar Finland. De Sovjets hoopten hoopten met de aanval op Finland de handel in IJzererts over te nemen van Duitsland en een grotere veiligheidsbuffer ten noorden van Leningrad te creeëren. De Winterloorlog, zoals de Russische aanval op Finland werd genoemd, verliep echter desastreus voor de Sovjets, die enorme verliezen leden tegen de Finnen.

In Groot-Brittannië werd nog overwogen om Noorwegen preventief binnen te vallen, maar Duitsland was eerder en viel via Denemarken Noorwegen binnen om de ijzerertshandel veilig te stellen. De Britten schoten de Noren nog te hulp en stuurden troepen richting Noorwegen, maar het mocht niet baten. Duitsland versloeg het leger van de geallieerden. Chamberlain besloot af te treden en in plaats daarvan kwam er een nieuwe Britse premier: Winston Churchill.

Het veroveringsplan van Hitler

Hitler had al een compleet plan klaarliggen. Hij wilde Frankrijk invallen en bezetten, waardoor vermoedelijk ook Groot-Brittannië snel zou capituleren. Vervolgens wilde hij de Sovjet Unie binnenvallen. Door de schemeroorlog had Hitler genoeg tijd gehad om de Duitse troepen voor te bereiden en Frankrijk aan te vallen. De Fransen hadden intussen hun grenzen zwaar verdedigd. Het Franse leger betrok de Maginot-linie op de grens tussen Duitsland en Frankrijk, een linie van zware verdedigingswerken, die onneembaar werd geacht. Duitsland viel daarom Nederland en België binnen om langs de Franse verdedigingslinie te komen. De geallieerden trokken ook snel naar België. Zou er een herhaling komen van de Eerste Wereldoorlog? Dankzij Hitler’s Blitzkrieg gebeurde dat niet. Het Franse leger werd veel sneller dan verwacht verslagen en ook de Britten hadden het moeilijk, maar zij konden nog net via Duinkerke naar huis vluchten. Ook Italië verklaarde nu de oorlog aan de geallieerden. Ondertussen namen de Duitsers Parijs in, en Frankrijk viel.

Veel nieuwe samenwerkingen

Hitler hoopte dat door de val van Frankrijk ook de Britten zich over zouden geven, maar dat deden ze niet. Wat nu? Hitler plande een invasie naar Groot-Brittannië door het Kanaal over te steken. Daarvoor moest hij eerst de Britse luchtmacht en daarna de marine zien uit te schakelen. Tijdens de Slag om Engeland wist de RAF de aanvallen van de Luftwaffe echter af te slaan. Hoewel Duitse vliegtuigen Engeland nog wel regelmatig bleven bombarderen. Engeland kreeg veel steun van andere landen, met name van veel (voormalige) Engelse koloniën, waaronder Canada en Australië. Duitsland, Italië en Japan besloten een militaire samenwerking aan te gaan door het Driemogendhedenpact te ondertekenen. Met dit pact werd ook getracht om te voorkomen dat nog meer landen zich zouden aansluiten bij de geallieerden. Ondertussen waren de Sovjets bezig om hun territorium aan de westzijde te vergroten.

Oorlog in Noord-Afrika

In 1940 begon de strijd ook in Afrika. Italië probeerde Noord-Afrika te veroveren, maar werd in de pan gehakt door de Britten. Duitsland kwam hun Italiaanse bondgenoot te hulp, waardoor de Britten op hun beurt enorme verliezen leden. In El Alamein wonnen de Britten echter een belangrijke veldslag. De Duitsers werden vanaf toen langzaam teruggedrongen. Wanneer de Amerikanen te hulp schoten, ging dit een stuk sneller. In de Verenigde Staten wilde president Franklin Delano Roosevelt niet meevechten in de oorlog, maar besloot wel eten en munitie te zenden naar de geallieerden via het Lend-Lease programma.

Operatie Barbarossa

In 1941 werd Operatie Barbarossa gestart: Duitsland viel de Sovjet Unie binnen. Stalin, de dictator van de Sovjet Unie, had zich hier niet op voorbereid vanwege het Molotov-Ribbentrob-pact die ze eerder hadden gemaakt. De Duitse tanks rukten razendsnel op door Rusland, totdat de winter kwam. Hitler had gedacht dat ze voor die tijd al het hele land in hun macht zouden hebben. Dat lukte echter niet en dat kwam hem duur te staan. De Duitse legers waren niet bestand tegen de Russische winter en de opmars kwam tot stilstand.

Pearl Harbor

Aan de andere kant van de wereld bracht Japan in 1941 de Verenigde Staten een enorme klap toe door Pearl Harbor te bombarderen. In één ochtend verloor de VS een belangrijk deel van haar marine. Als reactie hierop verklaarden de Verenigde Staten Japan de oorlog en ook de Britten en andere geallieerde landen volgden. Duitsland besloot weer aan de Verenigde Staten de oorlog te verklaren. Net als in Europa, hielden de geallieerde legers nauwelijks stand tegen de Japanners, die in hoog tempo de geallieerde legers versloegen en grote delen van Zuid-Oost Azië bezetten. Onder andere Nederlands-Indië werd veroverd, ondanks een poging van de geallieerden om samen te werken tegen de Japanse marine in de Slag in de Javazee.

Het keerpunt van de oorlog

Terug naar Europa: etnische minderheden en andere ongewilde groepen werden gediscrimineerd en bijeengedreven. De Joden ondervonden de holocaust. In reactie hierop kwam verzet van het volk. De winter was inmiddels weer voorbij en Duitsland kon weer verder naar het oosten trekken. Het Sovjet leger had zich inmiddels voorbereid en bewapend. Bij de Slag om Stalingrad kwam het keerpunt van de oorlog. De Sovjets wonnen de slag en begonnen aan een langzame herovering van hun land. Duitsland werd weer teruggeduwd richting het westen. En ook voor Japan keerden de kansen: zij werden verslagen in de de Slag bij Midway.

Bevrijdingen in Europa

Italië werd inmiddels oorlogsmoe. De geallieerden waren in 1943 Italië vanuit Afrika binnen gevallen en wonnen snel terrein. Duitsland was hierop voorbereid en bezette Italië door middel van de Fall Achse. Mussolini werd ondertussen vermoord door woedende Italianen. Maar onder de geallieerden was onenigheid. De Russen vonden dat de westerse geallieerden niet genoeg deden en wensten een tweede front in Europa. Dat kwam er, in Frankrijk. Generaal Dwight Eisenhower besloot dat de geallieerden via Normandië Frankrijk binnen zouden vallen. Op 6 juni 1944 was het zo ver: D-Day. De grootste militaire landingsoperatie ooit. Vanuit de lucht en vanuit zee vielen de Amerikanen, Britten en Canadezen aan, met in hun kielzog soldaten uit andere geallieerde landen. Na een bittere strijd die eerst op de stranden en daarna op de akkers van Normandië werd gevoerd, braken de geallieerde legers uit en stormden Frankrijk binnen. Ook vanuit de zuidelijke Franse kust vielen geallieerden binnen en Frankrijk werd bevrijd. Vervolgens rukten de geallieerden snel op via België naar Nederland. Daar stokte de opmars. De strijd om de bevrijding van Nederland was fel. De geallieerden verloren de Slag om Arnhem, en moesten lang vechten om de Schelde. Daardoor werden het westen en noorden van Nederland nog niet bevrijd. In het westen brak de hongerwinter uit.

Terugdringen van de Duitse macht

De geallieerden in het najaar van 1944 bij de Duitsers op de stoep aan de Duitse westgrens. De Duitsers vochten terug en lanceerden nog het Ardennenoffensief, maar uiteindelijk wisten de geallieerden hen toch terug te dringen. In het Oosten naderden de Sovjets de Pools-Duitse grens na een gestage maar bloedige opmars. De geallieerden duwden aan alle Duitse grenzen, waardoor het Duitse territorium steeds kleiner werd. Op 25 april ontmoetten de Amerikanen en de Sovjets elkaar aan de Elbe. De Sovjet Unie nam het oostelijke gebied tot aan Berlijn in. Vlak voor de inname van Berlijn pleegde Hitler zelfmoord. De andere Duitse gebieden werden verdeeld onder de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Frankrijk. Nadat de laatste delen in Nederland ook bevrijd waren, was de Tweede Wereldoorlog in Europa voorbij.

Het einde van de Japanse macht

Ondertussen werd in het oosten het territorium van Japan verkleind. De Japanners gaven echter niet op en vochten tot het einde. Overgave werd door Japanners niet gewaardeerd. Met kamikazevliegtuigen probeerden de Japanners de Amerikaanse opmars te vertragen. Die bedachten Operatie Downfall, de invasie van Japan, maar het plan werd uiteindelijk aan de kant gezet omdat de Amerikanen vreesden dat de Japanners letterlijk tot de laatste man door zouden vechten. Ze experimenteerden daarom met een nieuw wapen: de atoombom. Na twee aanvallen met atoombommen lagen de steden Hiroshima en Nagasaki in puin en gaf Japan zich over. Ook hier was de oorlog voorbij.

Twee grootmachten blijven over

In 1949 werd het Amerikaanse, Engelse en Franse gebied in Duitsland samengevoegd tot West-Duitsland. Het oostelijke deel bleef in handen van de Sovjets. Er bleven twee grootmachten over: de Verenigde Staten en de Sovjet Unie. Er begon een spanning te ontstaan tussen de landen en de Koude Oorlog ging van start. In Japan bleven de geallieerden nog acht jaar de macht houden over het land.

Leestip:

Maastricht en Luik bezet – Een comparatief onderzoek naar vijf aspecten van de Duitse bezetting van Maastricht en Luik tijdens de Tweede Wereldoorlog
Auteur: Paul Bronzwaer
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9789087041588
Winkelprijs: €39,–

BESTEL MAASTRICHT EN LUIK BEZET