Thomas Cook vond het moderne toerisme uit

De Britse reisorganisatie Thomas Cook kondigde op 22 september 2019 een faillissement aan. Het bedrijf staakte per direct al haar activiteiten, waardoor duizenden reizigers wereldwijd vast kwamen te zitten op hun vakantiebestemming. Het reisbureau draagt nog altijd de naam van haar oprichter, die in de negentiende eeuw min of meer aan de wieg van het massatoerisme stond.

Thomas Cook werd geboren in het dorpje Melbourne in het Engelse Derbyshire. Een grootse opleiding of studie zat er voor de jonge Cook niet in. Zijn vader overleed jong en als enig kind moest hij een belangrijke bijdrage leveren aan de inkomsten van het gezin. Via zijn familie van moederskant kwam hij in aanraking met de doopsgezinde gemeenschap. Thomas ontwikkelde zich tot een devoot baptist en sloot zich binnen de gemeenschap aan bij de Matigingsbeweging. Cook werd geheelonthouder en zette zich actief in om overmatig alcoholgebruik terug te dringen. Die inzet combineerde hij met missiewerk voor de kerk.

Eerste treinexcursie

In die hoedanigheid maakte Thomas Cook zijn eerste treinreis in 1841. In samenwerking met de Midland Counties Railway Company regelde hij een speciale trein voor de deelnemers aan een bijeenkomst van de Matigingsbeweging in Loughborough. De trip werd door heel Engeland aangekondigd en keurig volgens schema reed de trein van Leicester naar de bijeenkomst. Een ongekend succes in die tijd. De 570 passagiers betaalden een shilling voor een retourtje. Het nieuws van het succes verspreidde zich snel en Cook kreeg vanuit heel Engeland aanvragen of hij voor andere genootschappen net zulke reizen kon organiseren.

Begin van het massatoerisme

Daarmee was voor Thomas Cook een nieuwe carrière begonnen en ontstond voor de wereld een nieuw fenomeen: toeristische tripjes, met Thomas Cook als een van de eerste reisleiders. In samenwerking met de Midlands Counties Railway Company organiseerde hij veel meer excursies per trein. De excursies trokken stuk voor stuk veel aandacht en veel ondernemers begonnen soortgelijke treinexcursies te organiseren. Binnen enkele jaren groeiden die tripjes uit tot een waar fenomeen in Engeland, media omschreven de excursies zelfs als de ‘nieuwste vorm van vertier’. Treinen van soms wel tientallen wagons lang vervoerden soms duizenden passagiers. Lang niet al die ondernemingen boekten succes. Het gebeurde vaak dat zulke trips niet goed georganiseerd bleken. Soms waren er te weinig locomotieven om de lange treinen voort te trekken, of in de plaatsen van bestemming bleken te weinig voorzieningen om de enorme aantallen toeristen op te vangen. Daardoor gebeurde het meer dan eens dat toeristen met een lege maag urenlang stapvoets onderweg waren.

Het lukte Thomas Cook om dit soort drama’s te voorkomen. Tussen 1845 en 1851 organiseerde hij trips vanuit de Engelse industriesteden naar Schotland. In 1855 kon hij zelfs tochten van Leicester naar Calais organiseren, in het kader van de wereldtentoonstelling in Parijs. Een jaar later volgde een Grand Tour of Europe. Tegen 1870 opereerde het bedrijf wereldwijd, met reizen naar Egypte en de Verenigde Staten. Dat legde Cook geen windeieren. In Leicester groeide hij uit tot een gerespecteerd burger, en ook daarbuiten werden zijn naam en faam steeds groter.

Een wereldwijde onderneming

Dat alles organiseerde Thomas Cook niet alleen. Ook zijn zoons en later zijn kleinzoons stapten in het bedrijf. Terwijl vader de hele wereld over reisde en bestemmingen bezocht en in kaart bracht, werkte zijn zoon in Leicester op het kantoor om alles in goede banen te leiden en nam zodoende het bedrijf in zekere zin over. Hoewel het bedrijf in die periode flink groeide (John Mason verhuisde het bedrijf van Leicester naar het dure Londen) was het lang niet altijd pais en vree. Vader en zoon hielden er verschillende visies op de toekomst van het bedrijf op na en in 1878 zette John Mason het bedrijf alleen voort.  

John Mason legde zich niet langer meer toe op georganiseerde reizen. Het bedrijf regelde nog wel tickets voor reizigers en ging zich ook toeleggen op vervoer voor bijvoorbeeld posterijen en het leger. Tot de Grote Depressie van 1929 bleef de organisatie binnen de familie Cook. Daarna werd het bedrijf overgenomen, maar in 1972 werd het bedrijf weer hernoemd naar oprichter Thomas Cook en groeide het uit tot een van de grootste reisbureaus ter wereld.

Hoofdrol in het massatoerisme

Voor Thomas Cook bleef er weinig over dan een pensioen. Met die ietwat magere inkomsten kon hij nog wel reizen, maar al snel liet zijn gezondheid hem steeds meer in de steek. Zijn dochter en vrouw overleden kort na elkaar en in 1892 overleed ook hijzelf. Hoewel uit zijn testament bleek dat hij geen groot kapitaal naliet, was zijn naam definitief gevestigd. ‘Zijn’ reisorganisatie zou nog meer dan een eeuw een hoofdrol blijven spelen in het wereldwijde massatoerisme.  

Leestip:

Anders reizen? – Evoluties in vroegmoderne reiservaringen van Hollandse en Brabantse elites (1600-1750)
Auteur: Gerrit Verhoeven
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9789087040925
Winkelprijs: €35,–

BESTEL NU!

Bronnen:

• J. Simmons: Thomas Cook of Leicester 
• Story of Leicester: Thomas Cook's Leicester
• Encyclopaedia Brittannica: Thomas Cook 

Afbeeldignen: 

Portret Thomas Cook [CC BY-SA 3.0, Free Art Licence 1.3] via Wikimedia Commons

Omslag van een reisgids voor Australie (1892) Thomas Cook & Son [Public domain] via Wikimedia Commons