Geen afbeelding beschikbaar

Anti-rook campagne in nazi-Duitsland

De Russische president Poetin heeft op 25 februari 2013 zijn handtekening gezet onder één van de strengste anti-rookwetten ter wereld. Zo worden reclamecampagnes voor tabak verboden, krijgen sigaretten voortaan een minimumprijs en wordt roken in alle openbare ruimtes strafbaar. Opmerkelijk genoeg kwam de eerste anti-rookwetgeving ter wereld tot stand in de directe ideologische tegenhanger van Rusland, het nazi-Duitsland van de jaren ’30.

In de meeste Europese landen ontstonden rond het begin van de 20e eeuw de eerste georganiseerde anti-rookbewegingen. Zo ging het ook in Duitsland, waar in 1904 de ‘Duitse vereniging voor de bescherming van niet-rokers’ werd opgericht. Twee jaar later volgde zelfs een speciaal tijdschrift over het onderwerp, getiteld ‘Der Tabaksgegner’ (de Tabakstegenstander). Over het algemeen kenden dit soort initiatieven echter maar een beperkte invloed en levensduur, met name als gevolg van tegenwerking door de sterke tabakslobby.

Nazi-Duitsland

De eerste invloedrijke Duitse anti-rookbeweging kon daarom pas tot stand komen in de jaren ’30, toen de regering van nazi-Duitsland actief maatregelen begon te nemen om het gebruik van tabak terug te dringen. Er kwam een extra belasting op sigaretten, roken in het openbaar vervoer werd verboden en Duitse soldaten kregen medische voorlichting over de negatieve effecten van tabak. Om hun aanpak kracht bij te zetten deden de nazi’s bovendien uitgebreid onderzoek naar de schadelijke gevolgen van tabak. Zo legden de Duitsers als eerste het verband tussen roken en longkanker en deden ze studies naar het gevaar van meeroken (‘Passivrauchen’).

Arische ras

Een van de belangrijkste beweegredenen dat de nazi’s het gebruik van tabak veroordeelden kwam voort uit de rassenleer. Volgens deze ideologie was het de bedoeling dat het Arische ras de hele wereld over zou nemen, maar sigaretten vormden een grote bedreiging voor het bereiken van dit ideaal. Zo kwamen de nazi’s er achter dat rokende vrouwen eerder last van krijgen verouderingsverschijnselen, waardoor ze in hun ogen minder geschikt waren voor de reproductie. Bovendien bleek tabak bij mannen een negatief effect op de vruchtbaarheid te hebben, wat eveneens niet bevorderlijk was voor de verspreiding van de Duitse genen.

Adolf Hitler

Naast deze praktische overwegingen stond bovendien had Adolf Hitler bovendien persoonlijk ook nog een grondige hekel aan roken. Waar de dictator op jongere leeftijd zelf nog 25 tot 40 sigaretten per dag rookte, had hij de tabak in de jaren ’30 volledig afgezworen. Hitler beschouwde roken als een ‘decadente verslaving’ die de Europeanen hadden ontvangen van de ‘Rode Man [Indianen]’ als ‘wraak voor de introductie van sterke drank in Amerika’. De Führer was dan ook van plan om sigaretten na de Tweede Wereldoorlog volledig uit te bannen en beloonde iedereen in zijn directe omgeving die al voor die tijd stopte met roken.

Hardere maatregelen

In eerste instantie was de Duitse anti-rookcampagne echter allesbehalve effectief. Het gemiddelde aantal sigaretten per Duitser op jaarbasis steeg in het begin juist, van 490 in 1930 tot 1.022 in 1940. Zelfs Hitler’s geliefde Eva Braun en zijn hoofd van de Luftwaffe Hermann Göring bleven roken. In de loop van de Tweede Wereldoorlog besloten de nazi’s daarom steeds ingrijpendere maatregelen te nemen. Zo werden de rantsoenen van Duitse soldaten teruggebracht tot zes sigaretten per dag en mochten jonge Duitsers onder de 18 jaar vanaf 1943 helemaal niet meer roken.

Poetin

De hardere bleken effectief en tussen 1940 en 1944 nam het aantal gerookte sigaretten met ruim 27 procent af. Toch had de fanatieke Duitse campagne tegen het het gebruik van tabak op de lange termijn een zeer negatief effect. Na afloop van de Tweede Wereldoorlog kregen de genomen maatregelen namelijk het stigma van ‘nazi-politiek’ mee, met als gevolg dat de anti-rookbewegingen lange tijd het zwijgen werd opgelegd en het tabaksgebruik in Duitsland sterk steeg.

Desalniettemin liggen de Duitsers nog steeds achter op Rusland, waar naar schatting meer dan 40 procent van de bevolking regelmatig een sigaretje opsteekt. Om dit gevaar voor de gezondheid aan te pakken heeft de Russische president Poetin nu besloten tot de invoering van strenge anti-rookwetgeving.

Bronnen

- NOS, Poetin tekent strenge (...), 25-02-2013- International Journal of Epidemiology, Schairer and Schöniger's (...)- JWK, Hitler's Anti-Smoking (...), 10-02-2009

Afbeeldingen- Wikimedia Commons, Duitse Anti-rook poster- Bundesarchiv, Eva Braun en Adolf Hitler

Rubrieken: 

Landen: 

Personen: 

Tijdperken: 

De wieg van de Zijderoute

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 4 april 23:59 u. een abonnement.

Covers OA

Iedere maand meeslepende en prachtig geïllusteerde verhalen over de geschiedenis van Amsterdam.

Vergeten D-Day: Italië, 1943

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 4 april 23:59 u. een abonnement.

Meld je nu aan voor onze nieuwsbrief. 

GM 2 cover - nu in de winkel

Het tweede nummer van 2024 is verschenen. Koop dit nummer bij een kiosk of boekhandel bij jou in de buurt

Lees het eerste jaar Geschiedenis Magazine extra voordelig én kies een welkomstcadeau!