Berechten of vergeten? De kunst van het verzoenen na een burgeroorlog
Oorlog houdt een keer op: de troepen worden teruggetrokken, de vrede getekend, de wonden gelikt. Dit ligt moeilijker bij burgeroorlogen, waar daders en slachtoffers elkaars directe buren zijn. Hoe wraak te voorkomen? Een moderne reactie is schoon schip maken: misdaden dienen te worden benoemd, schuldigen berecht. Maar vaker is een tegenovergestelde strategie beproefd: het pijnlijke verleden dient te worden vergeten.
Door: Paul Knevel
De schutters van de Voetboogdoelen namen het er goed van in hun viering van de vrede in 1648. Dit vond in ieder geval de 19de-eeuwse schrijver Conrad Busken Huet. In zijn boek Het land van Rembrand (1882-1884) zegt hij door het schilderij 'De schuttersmaaltijd' van Bartholomeus van der Helst te verkeren ‘in eene wereld van lieden wier troniën glimmen van het vet; wier buiken gespannen staan als trommels. Ieder oogenblik verwacht men dat zij hunne broeken op een kier zullen zetten.’ Het is een wat al te letterlijke lezing van een schilderij dat vooral het aanbreken van een Gouden Eeuw na tachtig jaar oorlogvoeren wilde tonen. De afgebeelde schutters demonstreren niet hun schranszucht, maar vieren hun rol als brengers en beschermers van vrede en voorspoed, gesymboliseerd door de zilveren drinkhoorn die voor de gelegenheid fungeert als ‘hooren van de Vreê’, zoals het onder de trommelsnaar bevestigde gedicht van Jan Vos duidelijk maakt.
Zeventig jaar eerder was er eveneens een vredesmaaltijd in de Voetboogdoelen georganiseerd. Ook toen had men het er goed van genomen als we de stadsrekening mogen geloven, maar de stemming zal toch een andere zijn geweest. De maaltijd vond namelijk vlak na de Alteratie plaats, de overgang van de stad Amsterdam naar het kamp van Willem van Oranje. De deelnemers vierden niet zozeer een overwinning als wel het einde van een vuile burgeroorlog die met de beeldenstorm in 1566 was begonnen en die werd gekenmerkt door voor ons helaas al te bekende verschijnselen als nodeloos geweld, vluchtelingenstromen en geweldsmisdaden over en weer. De vredesmaaltijd van 1578 was bedoeld ‘om de oude lieff ende eenicheyt onder den burgeren wederom te planten ende te doen groeyen’. Beide maaltijden waren dus grondverschillend van stemming en aard, maar illustreren op hun eigen manier het belang van rituelen in de overgang van conflict/oorlog naar vrede.
Instemming van het hogere
Rituelen voor de overgang van oorlog naar vrede zijn traditioneel verbonden met het bovennatuurlijke. Zo had het roken van een vredespijp een goddelijke oorsprong. De Sioux vertelden hoe op een dag een mysterieus, jong, indiaans meisje in een dorp was verschenen en de stamleiders een vredespijp aanbood. Ze leerde hun hoe ze die konden gebruiken als gebedsinstrument. Daarna veranderde ze in een buffelkalf en draafde weg over de prairie. Sindsdien was de vredespijp niet meer weg te denken uit het sacrale en sociale leven van de indianen. Ze kon een brug slaan tussen de wereld van de levenden en die van de voorouders en de goden. Verzoening, vriendschap en vrede konden niet zonder de instemming van het hogere.
Dit geldt ook voor de zoen, die tot in de vroegmoderne tijd in grote delen van Europa een eind maakte aan aristocratische vetes en burgerconflicten.
Meer lezen over de hoe de zoen conflicten beëindigde? Neem dan vóór donderdag 25 juni 16.00 uur een abonnement en ontvang het Zomernummer met dit artikel thuis!
Profiteer van de speciale aanbieding:
