De Ramp van Moddergat

Een klein, rustig vissersdorpje in het noorden van Friesland wordt overschaduwd door een treurige gebeurtenis uit haar geschiedenis. De Ramp van Moddergat staat bekend als één van de dodelijkste vissersrampen uit de geschiedenis van Nederland. In de nacht van vijf op zes maart 1883 kwamen 121 vissers om door dezelfde storm. Het kustdorpje van Moddergat werd het zwaarst getroffen met 83 slachtoffers.

De kalmte voor de storm

Eind negentiende eeuw leefde de bevolking van Moddergat van de visserij, ook al hadden zij geen haven. Aan het einde van de winter van 1883 raakten de voorraadkelders leeg. Als er niet gevist zou worden, waren er geen inkomsten. Het aanhoudende prachtige voorjaarsweer en de redelijk goede weersverwachting bracht de vissers tot de verleiding om weer uit te varen. Op 5 maart trokken de vissers er daarom weer op uit, onder de belofte van goed weer en niet al te harde winden. Die verwachting kwam echter niet uit. Eenmaal op zee, sloeg het weer alsnog om.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Plotselinge weersomslag

Aan het begin van de avond werd de lucht pikzwart; een hevige storm, compleet met hagel en sneeuwbuien, barstte los boven de vissersvloot. De harde wind zorgde voor een gevaarlijke situatie en alle vissers spoedden zich naar de vaste wal. Enkelen lukte het om naar een veilige haven te varen, maar veel schepen raakten onbestuurbaar. Toen de wind van richting veranderde, ontstonden er golven van wel twintig meter hoog. Het schip De Twee Gebroeders zonk waarschijnlijk als eerste. Het schip verdween in de ruige zee en de hele bemanning verdronk.

Schipbreuk in het zicht van de haven

De zee werd zo boosaardig, dat in korte tijd meerdere schepen ten prooi vielen aan de golven. Drie schepen redden het op miraculeuze wijze tot het Wierumer Gat ten oosten van Ameland. In het zeegat waren echter hoge grondzeeën ontstaan, waardoor het voor twee van de drie schepen in het zicht van de haven nog slecht afliep. De bemanning van het schip dat het wel haalde, zag van dichtbij hoe vrienden en familie in de golven verdwenen. Vier andere boten wisten het ook tot veiligheid te redden.

Overleven in een luchtbel

Het laatste schip dat kapseisde, was het schip van visser Gerben Basteleur. Hij zat samen met zijn oom gevangen in een luchtbel in de romp. Een dag later werd Gerben meer dood dan levend bevrijd toen zijn schip op Schiermonnikoog aanspoelde. Zijn oom had het niet overleefd. Er kwamen die nacht 83 vissers uit Moddergat om. Er was geen huis in het dorp dat niet in rouw gedompeld was. Sommige families raakten in één klap al hun mannen kwijt. Een gepensioneerde visser verloor zijn drie zonen, een schoonzoon en elf neven. Van drie schepen was geen enkel spoor te vinden.

Andere vissersvloten leden ook verliezen

Maar Moddergat is niet het enige dorp dat mensen verloor die nacht. Zeven Urker vissersschepen vergingen waardoor 26 mensen omkwamen. Zoutkamp verloor negen mensen en Nieuwendiep verloor drie vissers. Moddergat werd het zwaarst getroffen en er was daarom ook veel solidariteit vanuit het land, er werd 135.513 gulden gedoneerd voor het dorp. Deze hulp was hard nodig. Het was immers nog winter, en met het verlies van zo veel mannen, had een groot deel van het dorp ook geen kostwinner meer.

Gebrek aan hulp

Opmerkelijk was het gebrek aan hulp vanuit de kerk en de staat. Bij de watersnoodramp van 1953 sprong de regering wel bij. Het is een raadsel waarom de Hervormde Kerk het liet afweten. Het leek wel ‘ieder voor zich en God voor ons allen’. De Hervormde Kerk merkte de gevolgen van de gebrekkige ondersteuning wel, al snel stapte het kleine dorp over naar de Gereformeerde Kerk.

De Ramp van Moddergat is nog altijd een zwarte bladzijde uit de geschiedenis van het Friese dorpje. 75 jaar na de ramp werd een monument opgericht waarbij alle omgekomen vissers worden herdacht. De zuil luidt vertaald uit het Fries: ”Als de dood het schip bedreigt, dan is er geen ontkomen. O water, o onzeker element! De zee heeft gegeven, heeft genomen." In de tijd tussen de ramp en de onthulling, stierf de visserij echter een langzame dood in het vissersdorpje zonder haven. Anno 2019 heeft het dorp geen eigen vissersvloot meer.

Hoewel grote vissersrampen zoals de Ramp van Moddergat al lange tijd niet meer zijn voorgekomen, is het leed onder vissers nog altijd niet geleden. In november 2019 raakten twee Urker vissers vermist in slecht weer voor de kust van Texel. Een paar dagen later zijn hun lichamen opgedoken uit hun gezonken schip.

Leestip:

Hollanders en het water – Twintig eeuwen strijd en profijt
Redacteur: Eelco Beukers
ISBN: 9789065509734
Uitgever: Verloren
Uitvoering: 2 delen in foedraal
Winkelprijs: €39,–

Bestel Hollanders en het water

Bronnen:

• WL19: De vissersramp van Moddergat
• Museum Moddergat: De Ramp van Moddergat
• Klaas Wiersma: De Ramp van Moddergat

Afbeeldingen:

• Kotters varen de haven van Veere binnen in 1959 via Wikimedia Commons
• Het monument voor de ramp van Moddergat via Wikimedia Commons