Geschiedenis van het Catalaanse nationalisme

Op 14 oktober 2019 veroordeelde het Spaanse hooggerechtshof negen Catalaanse nationalisten tot lange gevangenisstraffen. De separatisten werden gestraft voor hun rol in de uitroeping van de Catalaanse onafhankelijkheid in oktober 2017. Wat is de historische context van het verlangen naar een eigen staat in deze eigenzinnige Spaanse regio?

Het huidige Spanje bestond in de middeleeuwen uit verschillende koninkrijken. Catalonië was sinds de negende eeuw één van die koninkrijken, en trad in 1162 in een personele unie met het koninkrijk van Aragon. Toen de Aragonese koning Ferdinand II in 1469 trouwde met de Castiliaanse koningin Isabella van Castilië, ontstond het politieke domein dat tegenwoordig voor Spanje wordt aangezien. Catalonië zou in de daaropvolgende eeuwen een regio van dit domein worden.

Spaans bestuur

In 1504 overleed Isabella van Castilië. De Castiliaanse troon kwam daarna korte tijd in handen van haar schoonzoon Filips de Schone (1478-1506). Na zijn dood erfde de Habsburgse koning Karel I, (kleinzoon van Ferdinand II en Isabella en beter bekend als Karel V) , het gebied. In 1516 kondigde hij volledige eenwording van Spanje aan. Aragon en Castilië behielden hun eigen privileges. Voor Catalonië waren de gevolgen ongunstig, want dit betekende het formele einde van de zelfstandige Catalaanse staat. Ook in economisch en militair opzicht kreeg Catalonië in deze periode te maken met verval.

Een zwarte bladzijde uit de Catalaanse geschiedenis was de Dertigjarige Oorlog (1618-1648). De strijd tussen de Spaanse koning Filips VI en Frankrijk werd grotendeels uitgevochten op Catalaans grondgebied. Dit leidde in 1640 tot de Eerste Catalaanse Opstand. Een jaar later sloot de regio zich aan bij de Franse kroon, maar wordt snel daarna weer door Spanje terugveroverd. Ook in de eeuwen daarna ging het Catalonië niet voor de wind. Aan het begin van de achttiende eeuw mislukte de Catalaanse strijd tegen de macht van de Spaanse koning Filips V. Dit leidde er toe dat de bevoegdheden van de Catalanen verder werden beperkt. Alle Catalaanse culturele uitingen werden vanaf dat moment verboden.

De Renaixença

De Catalaanse identiteit bleef echter bestaan. Aan het einde van de 19e eeuw kwam er weer meer aandacht voor de Catalaanse taal en literatuur. Deze Renaixença (Renaissance) werd beïnvloed door de Romantiek, een stroming die in heel Europa leefde en veel aandacht besteedde aan het idee van een “eigen volk” met een “eigen cultuur”.

Aan het begin van de twintigste eeuw kende het Catalaanse nationalisme een grote opleving. Dit kwam mede door de ineenstorting van de laatste restanten van het Spaanse koloniale rijk als gevolg van de Spaans-Amerikaanse Oorlog van 1898. Tegelijkertijd kwam Catalonië bovendrijven als een van de meest welvarende regio’s van Spanje. Beide ontwikkelingen leidden ertoe dat Catalaanse separatisten ervan overtuigd raakten dat de tijd rijp was voor de uitroeping van de onafhankelijkheid. Onder de Lliga Regionalista van Francesc Gambó werd in 1914 het Catalaanse Gemenebest gesticht, waarbij de Catalanen een grote mate van zelfbestuur kregen. Aan dit Gemenebest kwam echter in 1925 onder de dictatuur van Miguel Primo de Rivera een einde.

Franco’s dictatuur

Tijdens de Tweede Spaanse Republiek (1931-1939) verkregen de Catalanen opnieuw een grote mate van autonomie. Francisco Franco maakte hier na zijn overwinning in de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) opnieuw hardhandig een einde aan. Zo werd onder Franco’s bevel in oktober 1940 de Catalaanse leider Lluís Companys gemarteld en geëxecuteerd.

De dood van Franco in 1975 en de terugkeer naar de democratie in Spanje bracht wat verlichting voor Catalonië. Het gebied kreeg, net als bijvoorbeeld Baskenland en Galicië, meer rechten en het werd ingedeeld als een Autonome Gemeenschap.

Het moderne Catalaanse nationalisme

Het moderne Catalaanse nationalisme is grofweg verdeeld in twee stromingen. Er zijn nationalisten die nog steeds uit zijn op totale onafhankelijkheid, terwijl een ander deel tevreden is met de autonomie die Catalonië nu geniet.

In 2017 schreef de Catalaanse regering een referendum uit over het onafhankelijkheidsvraagstuk. Alhoewel het Spaanse Constitutioneel Hof oordeelde dat deze volksraadpleging illegaal was, vond het referendum op 1 oktober toch plaats. Bij de telling van de stemmen bleek dat 90 procent van de Catalanen had gestemd voor de onafhankelijkheid, al bleek de opkomst met 43% aan de lage kant te liggen. Desalniettemin besloot het Catalaanse parlement om op 27 oktober de uitslag van het referendum te respecteren, en de onafhankelijkheid uit te roepen.

In reactie hierop besloot de Spaanse regering de Catalaanse autonomie op te schorten, het regionale parlement te ontbinden, en nieuwe verkiezingen uit te schrijven. Deze nieuwe verkiezingen werden op 21 december 2017 echter andermaal gewonnen door Catalaanse nationalisten, waardoor een oplossing voor de politieke crisis voorlopig niet in zicht lijkt. Het recente vonnis van het Hooggerechtshof zal hier naar alle waarschijnlijkheid geen verandering in brengen.

BRONNEN:

• Kunst-en-cultuur.infonu.nl: koningshuis Spanje
• Sitges-info.nl: Geschiedenis van catalonië
• R. Fagel & E. Storm. (Amsterdam, 2011). Het land van Don Quichot, De Spanjaarden en hun geschiedenis.
• “Lange gevangenisstraffen voor Catalaanse separatisten”. De Volkskrant.
• "Catalonia crisis in 300 words." BBC.

afbeeldingen:

• Een Catalaanse vlag wordt uitgehangen over een balkon in Girona uit solidariteit met de Catalaanse onafhankelijkheidsbeweging. Bron: Adam Jones from Kelowna, BC, Canada [CC BY-SA 2.0] via Wikimedia.
• Ferdinand en Isabella's huwelijksportret uit de vijftiende eeuw. Bron - Duoda, Women Research Center, University of Barcelona. [Public domain] via Wikimedia.
• De Spaanse dictator Francisco Franco in de jaren '30. Bron - unknown [CC0] via Wikimedia.