Hoe is Stonehenge door de jaren heen goed bewaard gebleven?

Er mag toch een tunnel worden gebouwd onder Stonehenge, dat is de uitkomst van een langdurige rechtszaak in het Verenigd Koninkrijk. Stonehenge staat op de UNESCO Werelderfgoed lijst en velen zijn bang dat door de bouw van de tunnel het monument beschadigd raakt en er zelfs sprake kan zijn van instortingsgevaar. Hoe is Stonehenge door de jaren heen eigenlijk bewaard gebleven?

Stonehenge is naar schatting al meer dan vierduizend jaar oud. Er wordt gedacht dat Stonehenge diende als een ceremoniële plaats waar uitvaartrituelen werden gehouden. Sindsdien heeft het monument de tand des tijds behoorlijk goed doorstaan, zeker als je bedenkt dat pas de laatste honderd jaar er actief gewerkt wordt aan het behoud van Stonehenge.

Tekeningen

Archeologische opgravingen hebben aangetoond dat mensen Stonehenge bleven bezoeken. Zo zijn er rondom Stonehenge ook Romeinse resten gevonden. In de vroege middeleeuwen werd er bij de stenenkring zelfs nog een man begraven, waarschijnlijk een crimineel. Later in de middeleeuwen verschenen er tekeningen en de eerste geschreven bron over Stonehenge. Geoffrey of Monmouth benoemde het bouwwerk in zijn Historia Requm Britanniae. Er werd gedacht dat Stonehenge werd gebouwd door Merlijn, de tovenaar uit de Arthurlegendes. Dit verhaal werd tot de zestiende eeuw als waarheid beschouwd. Bij de verhalen werden vaak tekeningen gemaakt, maar deze waren erg schematisch en niet erg betrouwbaar waardoor ze weinig inzicht geven in hoe Stonehenge er toen uitzag. Vanaf de viertiende eeuw verschenen er meer geschreven teksten, tekeningen en schilderingen. De eerste betrouwbare tekening werd gemaakt door de Vlaamse kunstenaar Lucas de Heere, die tijdens de Tachtigjarige Oorlog naar Engeland vluchtte. Zijn tekening uit 1579 geeft Stonehenge op een realistische manier weer.

Instortingsgevaar

Doordat er weinig geschreven bronnen over Stonehenge uit de vroege middeleeuwen zijn, is het lastig te zeggen of het monument in die tijd beschadigd is geraakt. Een van de oudste instortingen waar wel over geschreven is vond plaats in 1797 toen een van de ‘poorten’, een trilithon, instortte. In 1874 en 1877 werd Stonehenge onderzocht vanwege zorgen over de stabiliteit van de stenen. Omstreeks die tijd vielen nog twee stenen van de stenenkring waaronder een draagsteen. Met hout werd geprobeerd de nog staande stenen overeind te houden.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Privé beheerd

Van de 12e eeuw tot de zestiende eeuw werd het gebied rondom Stonehenge beheerd door een klooster. In de zestiende eeuw werd het gebied overgegeven aan adellijke machthebbers in dezelfde streek. Sindsdien is het gebied rondom Stonehenge regelmatig aan een nieuwe familie doorgegeven, door overerving of door verkoop. In 1825 verkocht Archibald Douglas het monument aan Sir Edmund Antrobus. In de 19e eeuw werd Stonehenge ook steeds meer een populaire toeristische trekpleister. Er werd een hoofdweg en later ook een treinrails naar Salisbury aangelegd waardoor er meer bezoekers dan ooit in staat waren het monument te bezoeken. De vele toeristen zorgden ervoor dat Stonehenge beschadigd raakte: ze kerfden namen in de stenen, of namen stukjes steen mee als souvenir. Hierdoor werden er aan het eind van de negentiende eeuw maatregelen genomen om verdere beschadiging tegen te gaan. Desondanks vond er in december 1900 nog een instorting plaats. Veel mensen vonden dat het monument daarom beter behouden moest blijven. Er werd een hek om het monument geplaatst en bezoekers moesten entree gaan betalen. Verder kwam er meer toezicht van politie.

Een gift

De laatste eigenaren van Stonehenge waren in 1915 het rijke koppel Cecil en Mary Chubb. In 1918 schonk Cecil het monument aan ‘de natie’. Cecil schreef een brief waarin stond dat hij dacht dat de natie het erg zou waarderen als hij deze gift zou schenken. Door Sir Alfred Mond werd de gift met waardering ontvangen. Stonehenge zou daardoor een belangrijk nationaal monument van Groot-Brittannië worden.

Restauratie

Nu Stonehenge niet meer tot het privébezit behoorde van de heer Chubb werd In oktober 1918 Stonehenge voor het eerst gerestaureerd door The Office of Works, de voorganger van erfgoedorganisatie English Heritage. Door onderzoek en opgravingen werden veel oude stenen herplaatst. De restauratie begon met de stenen in de buitencirkel waarbij de kans op instorting het grootst was. Met een kraan werden de stenen weer op de juiste plek gezet. Sommige stenen hebben daarom nu een betonnen fundering. Stonehenge is meerdere keren gerestaureerd. De laatste restauratie vond plaats in september 2021, toen de gaten en scheuren die door erosie in de stenen waren ontstaan, werden gedicht.

De gevreesde tunnel

Dankzij de gift van het koppel Chubb, behoort Stonehenge nog steeds tot het Brits erfgoed. Vandaag de dag wordt Stonehenge elk jaar door ruim 1,5 miljoen mensen bezocht. De weg A303 die rond het monument loopt is mede door al die toeristen enorm druk. Terwijl in de negentiende eeuw het transport naar Salisbury makkelijker werd gemaakt door de weg, zorgt diezelfde weg nu voor problemen. De weg is enorm druk en er gebeuren veel ongelukken. Veel van die ongelukken worden toegeschreven aan de enorme toestroom van toeristen, van wie velen dusdanig door de aanblik van het monument worden afgeleid dat er ongelukken gebeuren. Een tunnel zou de overlast op de weg moeten laten afnemen, doorgaand verkeer kan dan ongestoord doorrijden. Dat zou ook de luchtkwaliteit rondom het monument bevorderen, is het idee. Maar dat idee leverde dus flinke kritiek op van tegenstanders, die vrezen dat het monument en de archeologische plekken rondom het monument beschadigd zullen raken door de tunnel of de werkzaamheden. Na veel rechtszaken heeft de Britse regering besloten dat de tunnel rondom Stonehenge er komt. Wel zijn in 2021 de plannen onder druk van het Brits Hooggerechtshof aangepast. Na aanpassingen werd het plan door het Britse Ministerie van Transport goedgekeurd. Die goedkeuring leidde tot een nieuwe zaak bij het Britse Hooggerechtshof, die in februari 2024 bekend maakte dat het plan dit keer door mocht gaan.

Bronnen: 

• Telegraaf Uk: Honey, I've bought Stonehenge! The true story of Cecil Chubb, its last private owner
• Archeologie Online: Tunnel onder Stonehenge komt er
• English Heritage: From restauration to conservation
• English Heritage: Stonehenge- The gift and 100 years of care
• English Heritage: Research on Stonehenge