Holland-Amerika Lijn & Oriënt-Express

De Holland-Amerika Lijn en de Oriënt-Express waren twee bijzondere vervoermaatschappijen uit de 19e en 20e eeuw. De Holland-Amerika Lijn bracht per boot miljoenen mensen naar Amerika en de Oriënt-Express maakte het voor het eerst mogelijk per trein rechtstreeks naar Instanbul te reizen.

De Holland-Amerika Lijn speelde een grote rol in de volksverhuizingen van de negentiende eeuw. Miljoenen mensen vertrokken per boot naar Amerika, om een nieuw bestaan op te bouwen. De Rotterdamse kade was dus niet alleen een plek van enthousiasme en zucht naar avontuur, maar ook van veel verdriet en definitief afscheid nemen.

Holland-Amerika Lijn

In 1871 werd door Antione Plate en Otto Reuchlin het vennootschap Plate, Reuchlin & Co opgericht. Dit bedrijf verzorgde met stoomschepen een rechtstreekse verbinding met Amerika. Twee jaar later werd het bedrijf omgezet in de NV Nederlansch-Amerikaansche Stoomvaart-Maatschappij (NASM). Dit bedrijf werd een groot succes, mede doordat in 1875 de Nieuwe Waterweg werd geopend en Rotterdam uitgroeide tot een wereldhaven. Onder de lokale bevolking werd de vervoersmaatschappij de Holland-Amerika Lijn genoemd.

SS Nieuw Amsterdam

Het beroemdste schip van de Holland-Amerika Lijn was SS Nieuw Amsterdam. Het schip werd in 1937 te water gelaten en werd gezien als het nationale vlaggenschip en visitekaartje van Nederland. Hoewel het schip niet snel voer en kleiner was dan de andere schepen, was het – vanwege haar luxe inrichting - wel een populair schip. Zo was het eerste klasse restaurant bekleed met Morokaans leer en Muranoglas. De pilaren waren bedekt met bladgoud. Een van de twee zwembaden was met Delfts blauw betegeld en het schip had voor de eerste klasse passagiers zelfs een eigen theater met airconditioning. In 1974 werd het schip wegens ouderdom gesloopt.

Tegenslagen & wereldoorlogen

Ondanks het grote succes kreeg het bedrijf ook te maken met tegenslagen. Zo zonk de W.A. Scholtenna een aanvaring op 19 november 1887. Hierbij vielen hierbij 132 doden. Tijdens beide wereldoorlogen werden er schepen ingezet voor troepentransport en zonk de Statendam III tijdens het bombardement van Rotterdam. Tijdens de oorlog kwam de dienstregeling stil te liggen.

Ondergang & overname

Na de Tweede Wereldoorlog ging het bergafwaarts met de Holland-Amerika Lijn. Voornamelijk door de concurrentie met de luchtvaart werd het voor de Holland- Amerika Lijn steeds moeilijker om passagiers te werven. De grote stoomschepen waren niet meer rendabel en in november 1971 maakte de Nieuw Amsterdam II de laatste oversteek. De Holland- Amerika Lijn werd overgenomen door een Amerikaans bedrijf en kreeg de naam Holland America Line. Het karakteristieke hoofdkantoor in de Rotterdam werd opgeheven en veranderde in 1993 in Hotel New York. De stoomboten werden vervangen door luxe cruiseschepen.

Train Eclair

Naast de Holland-Amerika Lijn spreekt ook de Oriënt-Express tot de verbeelding. De Belgische ingenieur Georges Nagelmackers was ambitieus en wilde na zijn reis per spoor in Amerika, ook in Europa treinreizen over grote afstand mogelijk maken. Mede door zijn diplomatieke talent en internationale contacten lukte het Nagelmackers een internationale treinverbinding op te zetten. Op 10 oktober 1882 reed de eerste proeftrein Train Eclair met enkele hooggeplaatste mensen - waaronder Nagelmackers zelf - van Parijs naar Wenen.

Express d'Orient

De Train Eclair bleek een groot succes en op 5 juni 1883 ging de Express d'Orient van start. De trein reed toen nog niet naar Instanbul, maar naar Wenen. Vanaf 4 oktober 1883 werd de route verlengd naar de Roemeense stad Giurgewo. De passagiers werden per boot naar de Bulgaarse stad Roese gebracht. Daar stapten ze weer op de trein en reisden naar de Bulgaarse kustplaats Barna, waar men op de veerboot naar Turkije kon stappen.

Van Parijs naar Instanbul

Op 1 juni 1889 reed de eerste non-stop trein naar Instanbul. De trein vertrok dagelijks om 18:25 van Gare de Strasbourg in Parijs en ging dagelijks naar Wenen, twee keer per week (maandag & vrijdag) naar Boekarest en twee keer per week (zondag & woensdag) naar Instanbul. Na een reis van 67,5 uur kwam men in Turkije aan.

Eerste menu

De Oriënt-Express stond bekend als een zeer luxe trein. Wanneer de passagiers het perron op stapten werden ze opgewacht door de keurig geklede conducteurs die met hun witte handschoenen de passagiers de weg wezen en hun bagage aanpakten. In de schitterende treinstellen werd er thee gedronken, champagne geserveerd en was er ‘s avonds minimaal een viergangen menu. Het eerste menu aan boord van de trein (10 oktober 1882) bestond onder andere uit oesters, soep met Italiaanse pasta, kip à la Chasseur, ossenhaas met château aardappelen en een chocolade pudding.

Simplon Oriënt Express

Na de Eerste Wereldoorlog kreeg de Oriënt-Express meer concurrentie. Door de opening van de Simplon tunnel in Zwitserland werd het mogelijk een zuidelijkere route via Milaan, Venetië en Triëste te nemen. De trein die deze route nam - de Simplon Orient Express – groeide snel uit tot de meest belangrijke verbinding tussen Parijs en Instanbul. Ook de Arlberg Orient Express verscheen op de rails en reed via Zurich, Innsbruck en Budapest, naar Athene.

Concurrentie van het vliegtuig

Na de Tweede Wereldoorlog kreeg de Oriënt-Express net als Holland-Amerika Lijn concurrentie van het vliegtuig. Het was niet meer rendabel de trein te nemen voor een lange afstand, omdat het vliegtuig sneller was. In 1962 stopte de Oriënt-Express met haar reizen naar Instanbul en reed voortaan naar Boedapest. De Arlberg Oriënt-Express werd in dat jaar opgeheven waardoor de Simplon Oriënt-Express de enige treinmaatschappij was die nog naar Instanbul reed. In 1977 stopte ook deze treinmaatschappij er mee. Zo kwam de directe treinverbinding tussen Parijs en Instanbul definitief ten einde.

Nostalgische Luxetrein

De Orient-Express bleef tot 2001 dagelijks naar Boedapest reizen, hierna werd de route ingekort tot Parijs-Wenen. In 2007 werd de route nog verder ingekort tot Straatsburg- Wenen. Deze treinverbinding draagt nog steeds de naam Oriënt-Express. De oude treinstellen van de nostalgische Oriënt-Express worden incidenteel gebruikt voor verschillende luxeritten.

Leestip:

Frédéric en Antoine Plate 1802-1927: Rotterdamse kooplieden, reders en bestuurders
Auteur: Len de Klerk
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9789087048129
Winkelprijs: €35,–Bestel dit boek