Paus Urbanus II: Aanstichter van de Kruistochten

“God wil het!” Op initiatief van de hervormingsgezinde Paus Urbanus II trokken tienduizenden christelijke soldaten naar het Heilige Land om Jeruzalem te veroveren op de moslims. Dankzij deze Eerste Kruistocht werd Urbanus de invloedrijkste man van Europa, nog machtiger dan de keizer van het Heilige Roomse Rijk.

Paus Urbanus II werd rond het jaar 1042 geboren onder de naam ‘Odo de Lagery’ in het plaatsje Châtillon-sur-Marne in het noorden van Frankrijk. Hij was de zoon van een rijke Franse edelman, die hem al op jonge leeftijd naar de kathedraalschool van Reims stuurde. Hier legde Odo veel contacten onder de hooggeplaatste Franse geestelijken en in 1064 werd hij benoemd tot aartsdiaken van Reims. Zes jaar later trad hij toe tot de hervormingsgezinde Orde van Cluny.

Gregoriaanse hervormingen

In 1073 begon Paus Gregorius VII aan een campagne om de kerk te zuiveren van wereldlijke en corrupte invloeden. Deze zogeheten Gregoriaanse hervormingen brachten hem onder meer in conflict met de Heilige Roomse keizer Hendrik IV, wat resulteerde in de investituurstrijd. Gregorius had daarom een sterke behoefte aan hervormingsgezinde bondgenoten, en dus stelde hij Odo in 1078 aan als kardinaal van Ostia in Italië. Die volgde hem uiteindelijk zo trouw, dat Gregorius Odo uiteindelijk zelfs aanwees als een van zijn mogelijke opvolgers.

Verkiezing tot Paus

Na het overlijden van Gregorius in 1086 koos het college van kardinalen echter voor Victor III als nieuwe Paus. Maar nadat Victor een jaar later alweer overleed, werd Odo in 1087 alsnog gekozen tot Paus Urbanus II. Hij kon echter niet meteen zijn intrede doen in Rome, want die stad was in handen van Hendrik IV, die daar de tegenpaus Clemens III aangesteld had. Desalniettemin besloot Urbanus II de kerkelijke hervormingen door te zetten, maar wel op een praktischere manier dan zijn voorganger Gregorius. Zo sloot hij bondgenootschappen met de Sicilianen en de Normandiërs, waardoor hij in 1088 genoeg steun had om Rome te heroveren op de keizer.

Machtsaanspraken

In de jaren die daarop volgden breidde Urbanus II zijn machtsaanspraken nog verder uit. Zo organiseerde hij 10 maanden later een groot concilie in Zuid-Italië, waarbij hij zijn kerkhervormingen nog verder doorzette. Hendrik IV raakte hierdoor steeds verder geïsoleerd, terwijl Urbanus zijn machtspositie juist versterkte. In 1093 nam hij zelfs Eupraxia van Kiev, de vrouw van Hendrik IV, in bescherming nadat zij haar man was ontvlucht. Ze beschuldigde de keizeronder meer van vrijheidsberoving, verplichte deelname aan orgieën en het uitvoeren van ‘zwarte missen’ op haar lichaam, waardoor het prestige van Hendrik nog verder daalde.

Eerste Kruistocht

In maart 1095 organiseerde Urbanus II te Piacenza een nieuwe bijeenkomst van bisschoppen uit Duitsland, Frankrijk en Italië. Daarnaast ontving hij ook een delegatie van de Byzantijnse keizer Alexius I Comnenus, die de Europese staten om hulp kwam vragen bij de strijd tegen de Turken in Anatolië. Urbanus realiseerde zich meteen dat hij met deze mogelijkheid twee vliegen in een klap kon doden. Ten eerste kon hij met zijn steun aan het Byzantijnse rijk zijn greep versterken op de oosterse Kerk, en daarnaast zou een succesvolle oproep tot een grootschalige religieuze expeditie definitief duidelijk maken dat hij de machtigste leider was in Europa, en niet keizer Hendrik.

Deus lo volt!

Zeven maanden later, op 18 november 1095, riep Urbanus op het concilie van Clermont vervolgens voor het eerst op tot een Kruistocht. De precieze tekst van zijn toespraak is niet bewaard gebleven, maar volgens de biograaf Fulcher van Chartres zei Urbanus het volgende: “Ik, of beter gezegd de Heer, verzoek jullie als de herauten van Christus om deze woorden overal ten gehore te brengen en om alle mensen, van welke rang dan ook, voetsoldaten en ridders, armen en rijken, ervan te overtuigen die Christenen te hulp te schieten en dat verachtelijke ras van het land van onze vrienden te verjagen.” Na de toespraak brak er een luid gejuich uit en zou het publiek ‘Deus lo volt!’ (God wil het!) geschreeuwd hebben.

Verovering van Jeruzalem

De volgende acht maanden reisde Urbanus door heel Frankrijk om zijn Kruistocht te prediken. De beweging groeide al snel en in augustus 1096 reisden er naar schatting ruim 35.000 Kruisvaarders af naar het Heilige Land. Drie jaar later slaagden zij er op 15 juli 1099 in om Jeruzalem te veroveren op de moslims, maar dit kwam net te laat voor Paus Urbanus II. Weliswaar leefde hij nog ten tijde van de verovering van de stad, maar Urbanus stierf twee weken later op 29 juli 1099, nog voor het goede nieuws Rome had bereikt.