Vrede van Augsburg (1555) gaf het protestantisme de vrijheid

Aan het einde van zijn regeerperiode probeerde de Spaanse Habsburgse keizer Karel V (1500-1558) alsnog vrede te creëren in zijn grote rijk. Onder de leuze ‘Cuius regio, eius religio’ (wiens land, diens godsdienst) werd het protestantisme toegestaan in het Duitse rijk. De streng katholieke Karel V had jarenlang gevochten tegen de Reformatie, maar Maarten Luther (1483-1546) had een ongekende kettingreactie in werk gezet. De protestanten waren niet meer te stoppen en eisten godsdienstvrijheid.

Gebieden Karel V

Keizer Karel V had een enorm gebied geërfd van zijn ouders Filips de Schone en Johanna de Waanzinnige. Hij was koning van Spanje, Keizer van het Heilige Roomse rijk, Heer van de Nederlanden en aartshertog van Oostenrijk. Hierdoor was het vaak lastig om alle gebieden te kunnen besturen en was Karel constant aan het reizen. Hierdoor verslapte het toezicht en handhaving in zijn rijk, wat de Reformatie kans bood zich te ontplooien tot een volwaardige religieuze stroming. Tegen de tijd dat Karel door had hoe groot het protestantisme werd, was hij te laat dit een halt toe te roepen.

Duitse rijksvorsten tarten Karel V

De protestanten wisten veel gebieden in Europa te bereiken met hun geloof ondanks dat het bijna overal werd onderdrukt door katholieke bisschoppen en vorsten. Vooral in het Duitse rijk wist het protestantisme vaste voet aan de grond te krijgen en langzaamaan begonnen ook steeds meer adellieden en bisschoppen voor het protestantisme te kiezen. Hierdoor kwam Karel voor problemen te staan. De rijksvorsten van Duitsland verenigden zich in de vijftiende eeuw in de Rijksdag om sterker te staan tegenover de keizer. In 1531 sloten ze zich aan bij landgraaf Filips I van Hessen in het Schmalkaldische Verbond. Karel probeerde de protestanten nog te verzoenen met de rooms-katholieken maar dit mislukte. Dit resulteerde in de Schmalkaldische oorlog (1546-1547), een oorlog die Karel won. Desondanks bleven de rijksvorsten machtig in het Duitse rijk en volgden meerdere conflicten met de keizer.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Vrede van Augsburg (1555)

Uiteindelijk zag Karel V zich genoodzaakt om een vrede te tekenen. Hij was op de Rijksdag van 25 september 1555 zelf niet aanwezig, maar werd vertegenwoordigd door zijn broer Ferdinand I. Op de Rijksdag werd de Vrede van Augsburg gesloten. Deze bepaalde dat de landsheer van het betreffende gebied de godsdienst mocht bepalen. Alle burgers van dat gebied moesten daaraan gehoorzamen en kregen dus geen individuele godsdienstvrijheid. Binnen het Heilige Roomse Rijk hadden zich veel bisschoppen tot het protestantisme bekeerd. Zij moesten afstand doen van hun ambt en veel protestantse burgers verhuisden naar protestantse gebieden in het Rijk. Voor Nederland betekende dit dat het katholicisme de norm bleef. De katholieke Karel was namelijk nog altijd landsheer van de Nederlanden. Veel Nederlanders waren hier niet blij mee, omdat het protestantisme - in de vorm van calvinisme - diepe wortels had gekregen in de Nederlanden.

Godsdienstvrede mislukt

Karel V deed uiteindelijk teleurgesteld afstand van de troon en liet aan zijn zoon Filips II de Spaanse en Nederlandse gebieden na. Het Duitse Rijk kwam in handen van Karels broer Ferdinand. De Vrede van Augsburg was voor Karel de grootste nederlaag in zijn regeerperiode. Het was hem niet gelukt om zijn geliefde christelijke rijk bijeen te houden. De godsdienstvrede hield echter niet lang stand. In 1618 braken weer oorlogen uit. Uiteindelijk werd besloten beide religies te tolereren in elk gebied. Dit was een overwinning van de Duitse vorsten die het gezag van de Habsburgers hadden weten te doorbreken. Echte godsdienstvrijheid duurde desondanks nog eeuwen voor zowel protestanten als katholieken. Pas in de negentiende eeuw was iedereen vrij om zijn geloof uit te oefenen in het openbaar.