Waar komt de traditie van het halfstok hangen van de vlag vandaan?

Op 4 mei is het Dodenherdenking en worden overal in het land de vlaggen halfstok gehangen als teken van rouw en respect. Deze traditie is al eeuwenoud, en zou zijn ontstaan in Engeland. Hoe is deze traditie ontstaan en wat zijn tegenwoordig de regels? 

De vlag zou voor het eerst halfstok zijn gehangen in de 17e eeuw. Aan het begin van de 17e eeuw zette koning Christian IV van Denemarken, die van 1588 tot 1648 regeerde over Denemarken en Noorwegen, drie achtereenvolgende missies naar Groenland uit. Het doel van deze missies was om uit het oog verloren Noorse nederzettingen terug te vinden en Groenland als Deens grondgebied te claimen, iets dat later ook lukte. Na jarenlang onder de heerschappij van Denemarken-Noorwegen te hebben bestaan, werd Groenland in 1814 een Deense kolonie.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

James Hall

De eerste expeditie vond plaats in 1605. De Schotse ontdekkingsreiziger John Cunningham voer mee onder de Deense vlag en tijdens deze expeditie nam hij vier Inuit gevangen, Inuit is de naam die Eskimo´s in Groenland en Canada zichzelf gaven. De inheemse bevolking op Groenland was woedend en wilde wraak nemen. En die wraak kregen ze zeven jaar later. In 1612 leidde de Engelse James Hall een expeditie naar Groenland, hetzelfde deel van Groenland waar Cunningham was geweest, om zilver te zoeken. Hij was tijdens de expeditie in 1605 ook mee geweest. De Inuit zagen hun kans. Hall werd in de boot geraakt door een speer en overleed ter plekke.

Hierop volgde één van de eerste historische verwijzingen naar het halfstok hangen van de vlag. De bemanning op het grootste schip van de expeditie, de Heart´s Ease, zag het kleine bootje waarmee Hall was weggevaren, terugkomen met de Britse vlag die achteraan de boot halverwege de mast hing. Hierdoor kregen ze meteen het gevoel dat er iets mis was. Nadat de bemanning van de Heart´s Ease hoorde over de dood van hun kapitein, besloten ook zij de Union Jack op halfmast te hangen. Op 19 september 1612 voer de expeditie de Thames over met de vlaggen die halfmast hingen, om iedereen te laten weten dat er iets tragisch had voorgevallen.

Teken van rouw en respect

Deze gebeurtenis zou ervoor hebben gezorgd dat het halfstok hangen van de vlag ging dienen als symbool voor een gezamenlijk verlies en het daaropvolgende rouwproces. Een universele manier om mensen samen te brengen en respect te tonen voor de overleden persoon of personen. Nu nog steeds dient het als een symbool voor respect, rouw en tegenspoed of in sommige gevallen als een saluut.

Maar hoe kwam de bemanning op het idee om de vlag halverwege de mast te hangen? Dit zouden ze hebben gedaan om plaats te maken voor de zogenoemde ´vlag des doods´. Nadat er iemand is overleden wordt tijdens het rouwproces deze symbolische, onzichtbare vlag gehesen. Toen de bemanning van Hall´s expeditie weer was aangekomen in Londen, hing de vlag nog steeds halverwege de mast. Daardoor lieten ze weten dat de ´vlag des doods´ nog steeds bovenaan de mast wapperde.

Vlaggenprotocol

Tegenwoordig zijn er een hoop regels omtrent het halfstok hangen van de vlag. Zo zijn burgers, bedrijven en organisaties niet verplicht om de vlag halfstok te hangen, maar overheidsgebouwen wel. Over de precieze positionering van de vlag is nog wel enige discussie, maar algemeen wordt aangehouden dat de vlag tot ongeveer de helft of tweederde van de stok moet worden gehesen.

Volgens het protocol moet de vlag altijd eerst helemaal tot de top van de stok of de mast gehesen worden, waarna het halfstok of halfmast gehangen wordt. Ook bij het neerhalen van de vlag wordt deze eerst tot de top gehesen, waarna die volledig wordt neergehaald.

De vlag halfstok hangen

Het is onduidelijk wanneer men in Nederland precies is begonnen met het halfstok hangen van de vlag. In Nederland wordt de vlag naar aanleiding van aantal gelegenheden halfstok gehangen, zo gebeurt dit op 4 mei tijdens de Dodenherdenking. Van 1994 tot 2001 werd de vlag tijdens het Wilhelmus na de twee minuten stilte om acht uur in top gehesen. Tegenwoordig mag de vlag tot zonsondergang halfstok blijven hangen. Naast de Dodenherdenking wordt de vlag ook halfstok gehangen wanneer er een lid van de Koninklijke familie is overleden of naar aanleiding van bijzondere gebeurtenissen, zoals MH17 of de aanslag in Apeldoorn in 2009. De meest recente gebeurtenis was de aanlag in een tram in Utrecht op 19 maart 2019. In Nederland kan ook een zwarte wimpel de rouw verbeelden.

Elk land heeft zijn eigen redenen om de vlag halfstok te hangen en doet dit op andere momenten. Zo hangt in Duitsland de vlag halfstok op 27 januari, om de slachtoffers van de Holocaust te herdenken en in België op 17 februari, ter nagedachtenis aan alle overleden leden van de Belgische koninklijke familie. Op 17 februari 1934 overleed Koning Albert I in Marche-les-Dames na een val van een rotspartij, vandaar dat het op deze datum wordt gedaan.

Maar er zijn ook landen waar de vlag nooit halfstok wordt gehangen, zoals in Saudi-Arabië. De vlag van het land toont de sjahada, de getuigenis waarin staat dat God de enige godheid is en dat Mohammed de gezant van God is. Als teken van rouw wordt deze dan ook nooit halfstok gehesen. Dergelijke openlijke uitingen van verdriet of rouw worden in het land vaak gezien als zondig.

Dodenherdenking

Op 4 mei worden elk jaar in Nederland de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog herdacht en hijsen we de rood-wit-blauwe vlag weer halfstok. Dit doen we uit respect en ter nagedachtenis aan alle mensen die hun leven verloren tijdens deze oorlog, zij mogen immers niet vergeten worden.

Bronnen:

• Washingtonpost.com: ‘A sign of death,’ not division: The bloody history behind lowering flags to half-staff
• Study.com: Why Are Flags Put at Half-Mast?
• Rijksoverheid.nl: Wanneer kan ik de Nederlandse vlag uithangen?
• Vlaanderen.be: Richtlijnen over de bevlagging van openbare gebouwen
• Nos.nl: Vlaggen halfstok voor koning Abdullah: 'steaming pile of nonsense'
• 4en5mei.nl: Vlagprotocol
• Clements R. Markham: The Voyages of William Baffin, 1612-1622
• William James Mills: Exploring Polar Frontiers: M-Z