Historische achtergrond van "Nu komt de aap uit de mouw"

Als opeens duidelijk wordt hoe een rare situatie werkelijk in elkaar zit, of als bijvoorbeeld iemands werkelijke karakter duidelijk wordt, wordt er vaak gezegd dat ‘de aap uit de mouw komt’. Maar waar komt dat gezegde vandaan?

De oorsprong moet waarschijnlijk worden gezocht in de zeventiende eeuw en volgens sommigen kan je het spreekwoord zelfs letterlijk nemen! Er kwam inderdaad een aap uit een mouw. Hoe zit dat?

Nederlandse zeelieden waren in de zeventiende eeuw een opvallende verschijning in Indië, het huidige Indonesië. Daar trokken ze vaak de aandacht van kunsten- en grappenmakers, een soort narren, die -tegen een kleine vergoeding- hun kunsten lieten zien. Vaak staken ze daarbij de draak met de Europeanen, vaak door een aapje wat kunsten uit te laten voeren, waarna het dier de act afsloot met een gemene actie. Vaak door flink te krabben of te bijten. Zulke aapjes zaten vaak verstopt in de wijde mouwen van de kabaaien, een soort vestje, van de kunstenaars.  

Klopt dit verhaal?

Het gezegde komt in ieder geval al voor in zeventiende-eeuwse reisverslagen. Maar daarmee is niet gezegd dat het bovenstaande verhaal helemaal klopt. Waarschijnlijk moeten de ‘aap’ en de ‘mouw’ meer als een soort metafoor worden gezien. Met de ‘aap’ wordt meer een kwajongensachtige karaktertrek beschouwd, en staat de mouw voor iets verborgen houden.

Daarnaast zijn er ook andere verhalen van Europese nar-figuren die allerlei voorwerpen in hun mouw verstopt hielden.

Spreekwoorden – hoe zit het ook alweer?

Ze veranderen soms van betekenis, er komen nieuwe bij, we ‘lenen’ ze uit andere talen. Alle gangbare Nederlandse en Vlaamse spreekwoorden vind je in het Van Dale Spreekwoordenboek. Compleet met prachtige illustraties, essays en citaten.