Lag de levensverwachting echt zo laag in de middeleeuwen?

Er bestaan een hoop mythes over het leven in de middeleeuwen en de middeleeuwse mens, maar een veel voorkomende opvatting is dat de levensverwachting erg laag lag in de middeleeuwen. Klopt dit eigenlijk wel?

Er wordt aangenomen dat de gemiddelde leeftijd van de middeleeuwse mens rond de 35 jaar lag. Dat leidt vaak ook tot het idee dat je als je begin dertig was, al erg ‘oud’ was en het einde van je leven al in zicht kwam. Dit is echter niet helemaal waar.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Gemiddelde leeftijd

Het blijkt dat al die statistieken over de levensverwachting in de middeleeuwen niet echt een duidelijk beeld schetsen, het gaat hierbij met name om het begrip ‘gemiddelde’.

Vaak wordt vergeten of verkeerd geïnterpreteerd dat de leeftijd van 35 jaar een gemiddelde is. Dit gemiddelde berekent slechts de leeftijd van het moment van overlijden van de totale bevolking, gedeeld door het aantal personen. Het gemiddelde van 35 jaar betekent dus niet dat de meeste mensen in de middeleeuwen rond deze leeftijd overleden.

Zuigelingensterfte

Dit gemiddelde is zo misleidend door één belangrijke factor: zuigelingensterfte. Hier wordt bij het gebruik van de gemiddelde leeftijd van 35 jaar eigenlijk geen rekening gehouden. Bijna de helft van de mensen in de middeleeuwen overleed voordat ze twee jaar oud waren, in veel gevallen al meteen bij de bevalling.

Bevallen was in de middeleeuwen erg gevaarlijk, zowel voor de baby als voor de moeder. Logischerwijs hadden ze toen nog geen echo’s, ruggenprikken en foetale bewaking. De stuitligging van de baby tijdens de bevalling bleek vaak fataal voor zowel de moeder als het kind. De bevalling kon enkele dagen duren en veel vrouwen stierven in zulke gevallen uiteindelijk door uitputting.

Wanneer het kind de bevalling had overleefd, was het nog steeds erg kwetsbaar voor allerlei ziektes. Vandaar dat veel kinderen daarna op erg jonge leeftijd overleden. Het grote aantal kinderen dat op jonge leeftijd stierf, brengt de gemiddelde leeftijd waarop mensen in de middeleeuwen stierven behoorlijk omlaag.

De levensverwachting op verschillende leeftijden

Als de helft van de bevolking voor hun tweede jaar dood was en de gemiddelde leeftijd alsnog 35 jaar was, kan je concluderen dat veel mensen die eenmaal hun kleutertijd hadden gehaald nog een relatief lang leven voor zich hadden. Naar schatting konden de mensen die de 25 haalde, gemiddeld zo’n 50 jaar oud worden. Maar dat zie je dus niet terug in de gemiddelde leeftijd van 35 jaar.

Het maakt dus ook wel degelijk uit op welk moment je de levensverwachting stelt. Voor baby’s was de gemiddelde levensverwachting in de middeleeuwen erg laag, maar zodra de kleutertijd bereikt werd en je ergens in de 20 was, was de kans op een langer leven groter.

Rekening houden met oud worden

Ook de middeleeuwse mensen zelf hielden er wel degelijk rekening mee dat ze wellicht een late leeftijd zouden bereiken. Een goed voorbeeld hiervan is de manier waarop ze tegen de verschillende fases van het leven aankeken.

Een voorbeeld van zo’n concept voor de levenscyclus is die waarbij de cyclus in vier stadia werd verdeeld en in verband werd gebracht met de seizoenen en humorisme, een theorie die stelt dat gezondheid voortkomt uit evenwicht tussen de lichaamsvloeistoffen. De kindertijd werd vergeleken met bloed en de lente, en was heet en nat; de jeugd werd in verband gebracht met gele gal en de zomer, en was heet en droog; volwassenheid werd gekoppeld aan zwarte gal en de herfst, en was koud en droog; en tot slot werd de ouderdom vergeleken met slijm en de winter, en was koud en nat.

Een andere theorie die populair was in de middeleeuwen is die waarbij de verschillende fasen van het leven in verband werden gebracht met de planeten in ons zonnestelsel. Zo werd je als baby vergeleken met de Maan, de kindertijd werd vergeleken met Mercurius, de tienerjaren met Venus, de periode van jongvolwassenheid met Mars, de middelbare leeftijd met Jupiter en de bejaarde leeftijd met Saturnus. Het laatste stadium is natuurlijk de dood, maar daar werd geen planeet aan gelinkt.

Deze theorieën laten zien dat de mensen die in de middeleeuwen leefden er dus wel rekening mee hielden dat ze oud konden worden, anders zouden bovenstaande theorieën niet doorgaan tot zo’n laat stadium in het leven.

Historisch misverstand?

De opvatting dat iedereen jong stierf in de middeleeuwen is dus niet helemaal juist, dat komt met name omdat het begrip ‘gemiddelde’ voor nogal wat misverstanden zorgt. De mensen in de middeleeuwen hadden niet per se de verwachting dat ze heel lang zouden leven, maar ze wisten wel dat het mogelijk was. Het was iets waar ze wel degelijk naar streefden.

Bronnen:

• Britannica.com: Humour
• Hilary M. Carey: The ages of man. Medieval Interpretations of the Life Cycle
• Historyextra.com: Plague, famine and sudden death: 10 dangers of the medieval period
• Going-medieval.com: On the myth of short life expectancy, and COVID complacency
• History.howstuffworks.com: Did people in the past really only live to be 30?
• M. A. Jonker: Estimation of Life Expectancy in the Middle Ages