Keizer Frans Jozef en zijn minnaressen
Veel mensen kennen Frans Jozef uit de filmtrilogie Sissi. In de film werd een geromantiseerd beeld geschetst van het huwelijk van Keizer Franz Jozef en zijn nicht Elisabeth in Beieren. Maar een sprookjeshuwelijk was het zeker niet en Frans Jozef hield er verscheidene minnaressen op na.
Keizer Frans Jozef I
Frans Jozef werd geboren op 18 augustus 1830 in Wenen. Hij was een zoon van Frans Karel van Oostenrijk, een jongere broer van keizer Ferdinand I. Toen keizer Ferdinand in het revolutiejaar 1848 werd afgezet, zag Frans Karel onder zware druk van zijn vrouw Sophie, af van de troon in het voordeel van hun 18-jarige zoon Frans Jozef. Zodoende besteeg de jonge Frans Jozef in 1848 de troon. Hij ontpopte zich tot een keizer van de oude stempel: hij was conservatief en moest weinig hebben van moderniteiten als de auto en de telefoon.
Huwelijk Frans Jozef en Sissi
Toen Frans Jozef 23 jaar oud was, werd het tijd om in het huwelijk te treden. Zijn moeder Sophie had een geschikte kandidate uitgekozen, de dochter van zijn oom Hertog Maximiliaan Jozef in Beieren: Helene. De ontmoeting zou plaats vinden in Bad Ischl waar Frans Jozef zijn 24-ste verjaardag zou vieren. Maar toen Frans Jozef aankwam in Bad Ischl viel zijn oog niet op Helene, maar op haar 15-jarige zusje Elisabeth. De verloving werd al snel bekend gemaakt en zes maanden later vond een sprookjeshuwelijk plaats in Wenen.
Streng protocol aan het Habsburgse hof
De wittebroodsweken vonden plaats in het keizerlijke buitenverblijf Slot Laxenburg. De huwelijksproblemen begonnen al vrij snel. Elisabeth schreef in haar dagboek:
"Ik leef in een kerker,
mijn handen zijn geboeid en mijn heimwee wordt steeds sterker
mijn vrijheid drijft steeds verder weg.
Nooit alleen, nooit vrij. De Kroon, voor anderen zou
het een vreugde betekenen, voor mij is het een zware last".
Sissi had van het begin af aan dus grote moeite met het strenge protocol dat aan het Habsburgse hof in Wenen werd gehandhaafd. Uit het huwelijk werden kort na elkaar vier kinderen geboren. De liefde bleek geen lang leven beschoren. Aanvankelijk probeerde Elisabeth nog te voldoen aan de strenge eisen van het hof, maar na 1860 had het paar slechts een vriendschappelijke relatie en was er van liefde geen sprake meer. Frans Jozef zelf had vele buitenechtelijke affaires die de huiselijke sfeer nog meer verstarde. Hij had vanaf het begin van het huwelijk al een reeks buitenechtelijke relaties. Dat was één van de redenen dat Elisabeth regelmatig op reis ging naar het buitenland.
Buitenechtelijke affaires Frans-Josef
Frans Jozef rekruteerde zijn minnaressen uit aristocratische kringen, uit het theater en uit het bedienend personeel. De minnaressen ontvingen vergoedingen in de vorm van sociale diensten. Zo kregen de echtgenoten van de adellijke dames betere functies aan het hof en favorieten uit het theater konden rekenen op grotere rollen, professionele titels en hoger loon. Het aantal minnaressen was talrijk, maar met twee vrouwen had hij ook daadwerkelijk een lange relatie: met Anna Nahowski en vervolgens met Katharina Schratt.
Anna Nahowski
Anna Nahowski werd in 1860 geboren te Wenen. Tijdens één van de velen wandelingen van de keizer in het park bij het slot Schönbrunn zagen zij elkaar voor de eerste keer. "U wandelt er stevig op los", zou de keizer tegen haar gezegd hebben. De vonk sloeg over met een relatie als gevolg. Van 1875 tot 1888 was zij de maîtresse van Frans Jozef. De affaire met de keizer zou Anna geen windeieren leggen, ze hield er een aanzienlijk kapitaal aan over. Zij was tijdens de affaire getrouwd en woonde vlakbij slot Schönbrunn. De keizer overlaadde haar met kostbaarheden en gaf bovendien een financiële ondersteuning voor het gezin. Frans Jozef had de gewoonte om Anna om vijf uur ’s ochtends te bezoeken. Op dat moment van de dag kon hij ongestoord het huis van zijn maîtresse binnenlopen. De echtgenoot was op die momenten altijd afwezig. Aangenomen wordt dat Franz Jozef de vader was van ten minste twee van de kinderen van Anna. Maar toen deze relatie op z’n einde liep, nam hij een tweede vriendin: Katharina Schratt.
Katharina Schratt
Katharina Schratt werd op 11 september 1853 geboren in Baden bei Wien. Ze was één van de populairste actrices van Oostenrijk. Toen Katharina 26 jaar oud was, in 1879, trouwde ze met de Hongaarse edelman Nicolaas Kiss de Itebe. Toen zij vier jaar later in het Hofburgtheater optrad, viel het oog van Frans Jozef, die aanwezig was bij Shakespeare’s De getemde feeks, op de actrice. Het was de gewoonte dat de acteurs van het Hofburgtheater na de voorstelling op audiëntie kwamen bij de keizer. De keizer was op slag verliefd op Katharina. In de daaropvolgende tijd bezocht Frans Jozef regelmatig het Hofburgtheater, terwijl hij de plek voordien liever meed. Pas twee jaar later, in 1885 groeide de vriendschap uit tot een relatie.
Keizerin Elisabeth
De keizerin had geen moeite met de relatie. In de loop van de tijd leek zij vrede te hebben gesloten met de affaires van haar man voor wie zij al jaren geen echte liefde meer voelde. Uiteindelijk zou zij zijn relaties zelfs aan gaan moedigen. Het is onduidelijk of de relatie tussen Schratt en Frans Jozef ook daadwerkelijk geconsumeerd werd. Feit is dat de keizer en Katharina vaak in elkaars gezelschap werden gesignaleerd. Het paar ging geregeld uit wandelen en Frans Jozef kocht kostbare geschenken voor de actrice. Omdat Elisabeth de relatie eerder aanmoedigde dan afkeurde, was de affaire ongecompliceerd. Katharina werd aan het hof dan ook geïntroduceerd als Freundin der Kaiserin. Hij bleef een relatie houden met Schratt tot aan zijn dood in 1916. Elizabeth was al in 1898 vermoord door de Italiaanse anarchist Luigi Lucheni. Frans Jozef zou na haar dood over haar hebben gezegd: 'Je hebt geen idee hoeveel ik van deze vrouw hield'. Meer geschiedenis nieuws lezen?
Geschiedenis Magazine is hét tijdschrift voor geschiedenisliefhebbers. In Geschiedenis Magazine 6 van 2018 zoekt Marlite Halbertsma naar de overeenkomsten tussen het huwelijk van Sissi en Frans Jozef, en dat van Prince Charles en Diana. Bestel dit nummer nu, of neem een abonnement!
